„Alexander mikli“: Munur á milli breytinga
m r2.7.3) (Vélmenni: Bæti við: ne:अलेक्जेन्डर द ग्रेट |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 9: | Lína 9: | ||
Alexander var nemandi [[Aristóteles]]ar. |
Alexander var nemandi [[Aristóteles]]ar. |
||
==Æviágrip== |
|||
===Uppvaxtarár=== |
|||
[[File:AlexanderTheGreat Bust.jpg|thumb|250x|Brjóstmynd af ungum Alexander hinum mikla frá helleníska skeiðinu, [[Þjóðminjasafn Bretlands]]]] |
|||
[[File:Aristotle tutoring Alexander.jpg|thumb|180px|Aristotle kennir Alexander, eftir [[Jean Leon Gerome Ferris]]]] |
|||
Alexander fæddist sjötta dag forn gríska mánuðarins [[Hekatombaion]], sem samvarar líklegast 20. júlí 356 f.Kr., þótt nákvæm dagsetning sé ekki þekkt.<ref>{{cite web | url= http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t32.html#7 |title=The birth of Alexander the Great | work = livius.org | quote = Alexander was born the sixth of [[Attic calendar|Hekatombaion]]. | accessdate = 16 December 2011}}</ref> Hann fæddist í [[Pella]], höfuðborg [[Grikkland hið forna|Grikklands hins forna]].<ref>{{cite book|title= Alexander of Macedon, 356-323 B.C.: a historical biography |series= Hellenistic culture and society |author= Peter Green |edition= reprinted, illustrated, revised |publisher= University of California Press |year= 1970 |isbn= 978-0-520-07165-0 |page= xxxiii |url= http://books.google.es/books?id=g6Wl4AKGQkIC&pg=PA559&dq=alexander+the+great+356+OR+355&hl=es&sa=X&ei=h78uT-uaFYSzhAe436jsCg&ved=0CF8Q6AEwCDgK#v=onepage&q=356&f=false |quote= 356 - Alexander born in Pella. The exact date is not known, but probably either 20 or 26 July. }}</ref> Hann var sonur konungs Makedóníu, [[Filippos II]] og fjórðu konu hans Olympias, dóttur [[Neoptolemus I af Epirus|Neoptolemus I]] konungi Epirus.<ref name="N10-M">McCarty (2004), p. 10</ref><ref name="Renault, p. 28">Renault (2001), p. 28</ref><ref name="durant538">Durant (1966), p. 538</ref> |
|||
Á deginum sem Alexander fæddist var Filippos II að undirbúa umsátur borgarinnar [[Potidea]] á skaganum [[Chalcidice]]. Á þessum sama degi fékk Filippos fréttir um að hershöfðinginn hans [[Parmenion]] hafði sigrað sameinaðan her [[Illyría|Illyríu]] og [[Paeonía|Paeoníu]]. Jafnframt sigruðu hestar hans á [[Forn-Olympíuleikarnir|Olympíuleikunum]]. Einnig hefur verið sagt að á þessum degi hafi [[Artemismusterið]] í [[Efesos]], eitt af [[Sjö undur veraldar|Sjö undrum veraldar]], brunnið til grunna. Þetta leiddi til þess að [[Hegesias af Magnesíu]] sagði að það hafi brunnið vegna þess að [[Artemis]] hafði ekki verið á staðnum, heldur að hann hefði verið við fæðingu Alexanders.<ref name="Renault, p. 28"/><ref name=P21-B>Bose (2003), p. 21</ref> Slíkar goðsagnir hafa komið fram þegar Alexander var konungur, mögulega af hans egin frumkvæði, til að sýna að hann væri ofurmenni og að honum væri ætlað stórvirki alveg frá getnaði.<ref name="Roisman 2010 188"/> |
|||
[[File:Alexander & Bucephalus by John Steell.JPG|thumb|left|Stytta sem sýnir Alexander að temja [[Bucephalus]] í [[Edinborg]]]] |
|||
Á uppvaxtarárum Alexanders var hann uppalinn af hjúkrunarkonuninni Lanike, systur [[Cleitus svarti|Cleitus svarta]] sem varð síðar herforingi Alexanders. Síðar var Alexander kennt af hinum stranga [[Leonidas af Epirus|Leonidas]], ættingja móður hans og af herforingja Filipposar, [[Lysimachus]].<ref name=M33-34-R>Renault (2001), p. 33–34</ref> |
|||
Þegar Alexander var tíu ára, keypti kaupmaður frá [[Þessalía|Þessalíu]] hest fyrir Filippos, sem hann bauðst til að selja fyrir þrettán [[Grísk talent|talentur]]. Engum tókst að temja hestinn svo Filippos skipaði að fjarlægja hestinn. Alexander hinsvegar, sem sá að hesturinn hræddist skugga sinn, bað um að temja hestinn, sem honum tókst að lokum.<ref name="Roisman 2010 188">Roisman, Worthington (2010), p. 188</ref> [[Plútarkos]] sagði að Filippos, sem var hæstánægður með hugrekki og metnað sonar síns, kyssti hann með tár í auganum og sagði: „Drengur minn, þú verður að finna ríkidæmi sem er nægilega stórt fyrir metnað þinn. Makedónía er of smá fyrir þig” og keypti hestinn fyrir hann.<ref name=PA6>Plutarch (1919), III, 2 [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0243%3Achapter%3D6%3Asection%3D5 Skoða síðu]</ref> Alexander skýrði hestinn [[Bucephalas]], sem merkir „uxa-höfuð”. Bucephalas bar Alexander að [[Pakistan]]. Þegar dýrið dó (vegna hás aldurs, samkvæmt Plútarkos, 30 ára gamall), nefndi Alexander borg eftir honum [[Alexandria Bucephalous|Bucephala]].<ref name=durant538>Durant (1966), p. 538</ref><ref name=R64-F>Fox (1980), p. 64</ref><ref>Renault (2001), p. 39</ref> Heimildum fer ekki saman um hvar hann sé grafinn. Í ''Life of Alexander'' eftir Plútarkos og ''[[Anabasis Alexandri]]'' eftir Arrian er sagt að Bucephalus dó eftir baráttuna við Hydaspes 326 e.Kr., þar sem nú er Pakistan og sé grafinn í [[Jalalpur Sharif]] rétt utan við borgina Jhelum í Pakistan. Aðrar heimildir gefa upp að Bucephalus sé grafinn í Phalia, borg í Mandi Bauhaddin héraðinu í Pakistan sem er nefnd eftir honum. |
|||
===Unglingsár og menntun=== |
|||
Þegar Alexander var þrettán ára, byrjaði Filippos að leita að lærimeistara. Hann íhugaði fræðimennina Isocrates og Speusippus, sá síðari bauðst til að hætta til að geta tekið stöðunni. Á endanum valdi Filippos [[Aristóteles]] og veitti þeim aðgang að ''Temple of the Nymphs'' í [[Mieza]]. Í skiptum fyrir að kenna Alexander, samþykkti Filippos að endurbyggja heimabæ Aristótelesar, Stageira sem Filippos hafði látið brenna við jörðu og að fá fyrrum íbúa þess aftur til borgarinnar með því að frelsa íbúa sem voru þrælar eða að veita þeim náð sem voru í útleigð.<ref name=R65-F>Fox (1980), p. 65</ref><ref>Renault (2001), p. 44</ref><ref>McCarty (2004), p. 15</ref> |
|||
Mieza var eins og heimavistaskóli fyrir Alexander og börn merkra Makedóníumanna, eins og [[Ptolemy I Soter|Ptolemy]], [[Hephaistion]], og [[Cassander]]. Margir þessara nemenda urðu síðar vinir hans og hershöfðingjar framtíðarinnar. Aristóteles kenndi Alexander og vinum hans um lyfjafræði, heimspeki, siðferði, trú, rökfræði og list. Undir leiðsögn Aristótelesar varð Alexander áhugasamur um verk [[Hómer|Hómers]] og þá sérstaklega [[Ilíonskviða|Ilíonskviðu]]. Aristóteles gaf honum eintak sem Alexander tók með sér í hernaðarleiðangra.<ref name=R65-66-F>Fox (1980), p. 65–66</ref><ref>Renault (2001), p. 45–47</ref><ref>McCarty (2004), p. 16</ref> |
|||
== Tengt efni == |
== Tengt efni == |
||
* [[Alexanders saga]] |
* [[Alexanders saga]] |
||
== Tilvísanir == |
|||
{{reflist}} |
|||
== Heimildir == |
|||
*{{wpheimild|tungumál=en|titill=Alexander the Great|mánuðurskoðað=16. janúar|árskoðað=2013}} |
|||
* {{cite book|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0243 |title=Plutarch, Alexander|editor-first=Bernadotte |editor-last=Perrin |last=[[Plútarkos]]|year=1919|publisher=Perseus Project |accessdate=6. Desember 2011 |ref=harv}} |
|||
* {{cite book|last=McCarty |first=Nick |title=Alexander the Great |publisher=Penguin|location=Camberwell, Victoria |year=2004 |isbn=0-670-04268-4|ref=harv}} |
|||
* {{cite book|last=Renault |first=Mary |title=The Nature of Alexander the Great |publisher=Penguin |year=2001 |isbn=0-14-139076-X |ref=harv}} |
|||
* {{cite book|authorlink=Will Durant |last=Durant|first=Will |title=The Story of Civilization: The Life of Greece |publisher=Simon & Schuster|isbn=0-671-41800-9|year=1966|ref=harv}} |
|||
* {{cite book|last=Bose |first=Partha|title=Alexander the Great's Art of Strategy|publisher=Allen & Unwin| location= Crows Nest, N.S.W|isbn=1-74114-113-3|year=2003|ref=harv}} |
|||
* {{cite book|last1=Roisman|first1=Joseph|last2=Worthington|first2=Ian|title=A Companion to Ancient Macedonia|publisher=John Wiley and Sons|year=2010|isbn=1-4051-7936-8|url=http://books.google.com/books?id=lkYFVJ3U-BIC|ref=harv}} |
|||
* {{cite book|last=Fox|first=Robin Lane|title=The Search for Alexander|publisher=Little Brown & Co. Boston|year=1980|isbn=0-316-29108-0|ref=harv}} |
|||
== Tenglar == |
== Tenglar == |
Útgáfa síðunnar 16. janúar 2013 kl. 16:40
Alexander mikli (á grísku: Μέγας Αλέξανδρος eða Αλέξανδρος Ο Μέγας, umritað: Megas Alexandros, uppi júlí 356 – 10. júní 323 f.Kr.), eins og hann er ávallt nefndur, var konungur Makedóníu árin 336 – 323 f.Kr. Á meðan hann gengdi því embætti stækkaði hann veldi Makedóníumanna í eitt það stærsta sem sögur fara af. Veldi hans náði þegar það var stærst frá Grikklandi í vestri, suður yfir Egyptaland, austur að ánni Indus þar sem í dag er Pakistan og norður inn í mið-Asíu.
Hann komst til valda tvítugur, þegar faðir hans var myrtur. Þá þegar hóf hann að stækka veldi sitt. Hann hélt því áfram til æviloka, en hann lést úr hitasótt í Babýlon árið 323 f.Kr., aðeins 33 ára að aldri. Í kjölfar andláts hans liðaðist veldið á ný í sundur í nokkrar einingar, oftast undir stjórn einhverra hershöfðingja úr her hans.
Þó að veldi Alexanders hafi staðið stutt hafði það mikil og langvarandi áhrif en það dreifði grískættaðri menningum um öll miðausturlönd allt austur að Indlandi. Þá er talað um að með veldi hans hafi helleníska skeiðið í sögu miðausturlanda og sögu vestrænnar menningar hafist sem varði allt til þess þegar Rómverjar náðu Egyptalandi á sitt vald árið 31 f.Kr.
Alexander stofnaði yfir 70 borgir sem báru nafn hans, til dæmis Alexandría í Egyptalandi, Kandahar í Afganistan (áður Alexandropolis) og Alexandra Echate í Tadsjikistan. (sjá í bókina Íslands- og mannkynssaga NB1 - frá upphafi til upplýsingar)
Alexander var nemandi Aristótelesar.
Æviágrip
Uppvaxtarár
Alexander fæddist sjötta dag forn gríska mánuðarins Hekatombaion, sem samvarar líklegast 20. júlí 356 f.Kr., þótt nákvæm dagsetning sé ekki þekkt.[1] Hann fæddist í Pella, höfuðborg Grikklands hins forna.[2] Hann var sonur konungs Makedóníu, Filippos II og fjórðu konu hans Olympias, dóttur Neoptolemus I konungi Epirus.[3][4][5]
Á deginum sem Alexander fæddist var Filippos II að undirbúa umsátur borgarinnar Potidea á skaganum Chalcidice. Á þessum sama degi fékk Filippos fréttir um að hershöfðinginn hans Parmenion hafði sigrað sameinaðan her Illyríu og Paeoníu. Jafnframt sigruðu hestar hans á Olympíuleikunum. Einnig hefur verið sagt að á þessum degi hafi Artemismusterið í Efesos, eitt af Sjö undrum veraldar, brunnið til grunna. Þetta leiddi til þess að Hegesias af Magnesíu sagði að það hafi brunnið vegna þess að Artemis hafði ekki verið á staðnum, heldur að hann hefði verið við fæðingu Alexanders.[4][6] Slíkar goðsagnir hafa komið fram þegar Alexander var konungur, mögulega af hans egin frumkvæði, til að sýna að hann væri ofurmenni og að honum væri ætlað stórvirki alveg frá getnaði.[7]
Á uppvaxtarárum Alexanders var hann uppalinn af hjúkrunarkonuninni Lanike, systur Cleitus svarta sem varð síðar herforingi Alexanders. Síðar var Alexander kennt af hinum stranga Leonidas, ættingja móður hans og af herforingja Filipposar, Lysimachus.[8]
Þegar Alexander var tíu ára, keypti kaupmaður frá Þessalíu hest fyrir Filippos, sem hann bauðst til að selja fyrir þrettán talentur. Engum tókst að temja hestinn svo Filippos skipaði að fjarlægja hestinn. Alexander hinsvegar, sem sá að hesturinn hræddist skugga sinn, bað um að temja hestinn, sem honum tókst að lokum.[7] Plútarkos sagði að Filippos, sem var hæstánægður með hugrekki og metnað sonar síns, kyssti hann með tár í auganum og sagði: „Drengur minn, þú verður að finna ríkidæmi sem er nægilega stórt fyrir metnað þinn. Makedónía er of smá fyrir þig” og keypti hestinn fyrir hann.[9] Alexander skýrði hestinn Bucephalas, sem merkir „uxa-höfuð”. Bucephalas bar Alexander að Pakistan. Þegar dýrið dó (vegna hás aldurs, samkvæmt Plútarkos, 30 ára gamall), nefndi Alexander borg eftir honum Bucephala.[5][10][11] Heimildum fer ekki saman um hvar hann sé grafinn. Í Life of Alexander eftir Plútarkos og Anabasis Alexandri eftir Arrian er sagt að Bucephalus dó eftir baráttuna við Hydaspes 326 e.Kr., þar sem nú er Pakistan og sé grafinn í Jalalpur Sharif rétt utan við borgina Jhelum í Pakistan. Aðrar heimildir gefa upp að Bucephalus sé grafinn í Phalia, borg í Mandi Bauhaddin héraðinu í Pakistan sem er nefnd eftir honum.
Unglingsár og menntun
Þegar Alexander var þrettán ára, byrjaði Filippos að leita að lærimeistara. Hann íhugaði fræðimennina Isocrates og Speusippus, sá síðari bauðst til að hætta til að geta tekið stöðunni. Á endanum valdi Filippos Aristóteles og veitti þeim aðgang að Temple of the Nymphs í Mieza. Í skiptum fyrir að kenna Alexander, samþykkti Filippos að endurbyggja heimabæ Aristótelesar, Stageira sem Filippos hafði látið brenna við jörðu og að fá fyrrum íbúa þess aftur til borgarinnar með því að frelsa íbúa sem voru þrælar eða að veita þeim náð sem voru í útleigð.[12][13][14]
Mieza var eins og heimavistaskóli fyrir Alexander og börn merkra Makedóníumanna, eins og Ptolemy, Hephaistion, og Cassander. Margir þessara nemenda urðu síðar vinir hans og hershöfðingjar framtíðarinnar. Aristóteles kenndi Alexander og vinum hans um lyfjafræði, heimspeki, siðferði, trú, rökfræði og list. Undir leiðsögn Aristótelesar varð Alexander áhugasamur um verk Hómers og þá sérstaklega Ilíonskviðu. Aristóteles gaf honum eintak sem Alexander tók með sér í hernaðarleiðangra.[15][16][17]
Tengt efni
Tilvísanir
- ↑ „The birth of Alexander the Great“. livius.org. Sótt 16. desember 2011. „Alexander was born the sixth of Hekatombaion.“
- ↑ Peter Green (1970). Alexander of Macedon, 356-323 B.C.: a historical biography. Hellenistic culture and society (reprinted, illustrated, revised. útgáfa). University of California Press. bls. xxxiii. ISBN 978-0-520-07165-0. „356 - Alexander born in Pella. The exact date is not known, but probably either 20 or 26 July.“
- ↑ McCarty (2004), p. 10
- ↑ 4,0 4,1 Renault (2001), p. 28
- ↑ 5,0 5,1 Durant (1966), p. 538
- ↑ Bose (2003), p. 21
- ↑ 7,0 7,1 Roisman, Worthington (2010), p. 188
- ↑ Renault (2001), p. 33–34
- ↑ Plutarch (1919), III, 2 Skoða síðu
- ↑ Fox (1980), p. 64
- ↑ Renault (2001), p. 39
- ↑ Fox (1980), p. 65
- ↑ Renault (2001), p. 44
- ↑ McCarty (2004), p. 15
- ↑ Fox (1980), p. 65–66
- ↑ Renault (2001), p. 45–47
- ↑ McCarty (2004), p. 16
Heimildir
- Fyrirmynd greinarinnar var „Alexander the Great“ á ensku útgáfu Wikipedia. Sótt 16. janúar 2013.
- Plútarkos (1919). Perrin, Bernadotte (ritstjóri). Plutarch, Alexander. Perseus Project. Sótt 6. Desember 2011.
- McCarty, Nick (2004). Alexander the Great. Camberwell, Victoria: Penguin. ISBN 0-670-04268-4.
- Renault, Mary (2001). The Nature of Alexander the Great. Penguin. ISBN 0-14-139076-X.
- Durant, Will (1966). The Story of Civilization: The Life of Greece. Simon & Schuster. ISBN 0-671-41800-9.
- Bose, Partha (2003). Alexander the Great's Art of Strategy. Crows Nest, N.S.W: Allen & Unwin. ISBN 1-74114-113-3.
- Roisman, Joseph; Worthington, Ian (2010). A Companion to Ancient Macedonia. John Wiley and Sons. ISBN 1-4051-7936-8.
- Fox, Robin Lane (1980). The Search for Alexander. Little Brown & Co. Boston. ISBN 0-316-29108-0.
Tenglar
- „Hver var Alexander mikli og fyrir hvað er hann þekktur?“. Vísindavefurinn.
- „Hvað hét hestur Alexanders mikla?“. Vísindavefurinn.
- „Hvað er hellenismi og á hvaða tímabili var hann í mannkynssögunni?“. Vísindavefurinn.
- „Hvernig vann Persaveldi sig upp aftur eftir að Alexander mikli lagði það undir sig?“. Vísindavefurinn.
- Alexander mikil og fyrsta heimsveldi sögunnar; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1959
- Alexander mikli; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1982
- Alexander mikli var fyrsti nútímamaðurinn; grein í Morgunblaðinu 1945
Snið:Tengill ÚGSnið:Tengill ÚGSnið:Tengill ÚG
Snið:Tengill ÚG
Snið:Tengill GG Snið:Tengill GG Snið:Tengill GG Snið:Tengill GG