„IJsselmeer“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
VolkovBot (spjall | framlög)
m r2.7.2) (Vélmenni: Bæti við: ka:ეისელმერი
Xqbot (spjall | framlög)
m r2.7.3) (Vélmenni: Bæti við: oc:IJsselmeer; útlitsbreytingar
Lína 21: Lína 21:


=== IJsselmeer í dag ===
=== IJsselmeer í dag ===
IJsselmeer og Markermeer eru mikið notaðar fyrir siglingar, bæði í fraktflutningum og dægursiglingum. Margar hafnir eru við vatnið, sérstaklega smábátahafnir. Skip sigla frá Markermeer um skipatrekt við Lelystad yfir í IJsselmeer. Við Afslutdijk nyrst í IJsselmeer er svo skipastigi, þaðan sem siglt er inn í Vafhafið. Bæði Markermeer og IJsselmeer eru að meðaltali um 20-40 cm fyrir neðan sjávarmál. Munurinn er þó miklu meiri á flóði. Stór úthafsskip sigla hins vegar í vestur frá Amsterdam eftir skipaskurði og til [[Norðursjór|Norðursjávar]] við IJmuiden. Mörg náttúruverndarsvæði eru við IJsselmeer. Það helsta er Oostvaardersplassen á Flevoland. Svæðið er kjörið fyrir vað- og strandfugla.
IJsselmeer og Markermeer eru mikið notaðar fyrir siglingar, bæði í fraktflutningum og dægursiglingum. Margar hafnir eru við vatnið, sérstaklega smábátahafnir. Skip sigla frá Markermeer um skipatrekt við Lelystad yfir í IJsselmeer. Við Afslutdijk nyrst í IJsselmeer er svo skipastigi, þaðan sem siglt er inn í Vafhafið. Bæði Markermeer og IJsselmeer eru að meðaltali um 20-40 cm fyrir neðan sjávarmál. Munurinn er þó miklu meiri á flóði. Stór úthafsskip sigla hins vegar í vestur frá Amsterdam eftir skipaskurði og til [[Norðursjór|Norðursjávar]] við IJmuiden. Mörg náttúruverndarsvæði eru við IJsselmeer. Það helsta er Oostvaardersplassen á Flevoland. Svæðið er kjörið fyrir vað- og strandfugla.


== Heimildir ==
== Heimildir ==
* {{Wpheimild|titill= IJsselmeer|tungumál= nl|mánuðurskoðað= 9. nóvember|árskoðað= 2011}}
* {{Wpheimild|titill= IJsselmeer|tungumál= nl|mánuðurskoðað= 9. nóvember|árskoðað= 2011}}
* {{Wpheimild|titill= Zuiderzeewerken|tungumál= nl|mánuðurskoðað= 9. nóvember|árskoðað= 2011}}
* {{Wpheimild|titill= Zuiderzeewerken|tungumál= nl|mánuðurskoðað= 9. nóvember|árskoðað= 2011}}
{{Commonscat|IJsselmeer}}


[[Flokkur:Stöðuvötn í Hollandi]]
[[Flokkur:Stöðuvötn í Hollandi]]
[[Flokkur:Landafræði Hollands]]
[[Flokkur:Landafræði Hollands]]

{{Commonscat|IJsselmeer}}


[[be-x-old:Эйсэлмер]]
[[be-x-old:Эйсэлмер]]
Lína 56: Lína 55:
[[nn:IJsselmeer]]
[[nn:IJsselmeer]]
[[no:IJsselmeer]]
[[no:IJsselmeer]]
[[oc:IJsselmeer]]
[[pl:IJsselmeer]]
[[pl:IJsselmeer]]
[[pt:IJsselmeer]]
[[pt:IJsselmeer]]

Útgáfa síðunnar 9. nóvember 2012 kl. 09:33

Hollenskt kort af IJsselmeer

IJsselmeer er stærsta stöðuvatn Hollands og jafnframt eitt stærsta manngerða stöðuvatn heims með 1.850 km2. Það var áður fyrr fjörður sem hét Zuiderzee. Fjörðurinn náði djúpt inn í landið en var lokaður af með sjávarvarnargarði 1932.

Landafræði

Zuiderzee var nokkuð langur fjörður sem gekk til suður inn með norðurhluta Niðurlanda. Mynni hans lá við norðurodda héraðsins Hollands annars vegar og við Frísland hins vegar. Við mynnið var fjörðurinn mjög grunnur, enda komið í hollenska vaðhafið. Utar liggja Vesturfrísnesku eyjarnar. Fjörðurinn náði miklu lengra inn með landið en IJsselmeer gerir í dag. IJsselmeer skiptist í nokkur stöðuvötn. Þau helstu eru Markermeer, IJmeer, Gooimeer og Ketelmeer. Héraðið Flevoland var myndað með landþurrkun en við það minnkaði Ijsselmeer um tæplega helming. Helstu hafnarborgir við Ijsselmeer eru Amsterdam, Volendam, Lelystad, Hoorn, Enkhuizen og Lemmer.

Orðsifjar

Zuiderzee merkir suðursjór en meint er að fjörðurinn gamli gekk inn í landið til suðurs. IJsselmeer merkir vatnið þar sem áin Ijssel mundar en IJssel er nyrsti og austasti Rínararmurinn. Á hollensku er Ijsselmeer ritað IJsselmeer, þar sem fyrstu tveir bókstafirnir eru ritaðir með stórum staf. Hollenska orðið –meer merkir stöðuvatn, ekki sjó.

Saga

Zuiderzee

Í upphafi var IJsselmeer lokað stöðuvatn sem Rómverjar kölluðu Lacus Flevus. En í gegnum aldirnar hafa gríðarleg stormflóð riðið yfir landið, bæði við vestur- og norðurströnd Hollands. Zuiderzee myndaðist við stormflóð á 12. og 13. öld er hafið braust inn í landið. Í stað stöðuvatnsins myndaðist langur fjörður til suðurs og klauf Holland nær því í tvennt. Íbúar svæðanna voru í stöðugri hættu vegna sjávargangs og flóða. Þúsundir létust í flóðunum. Lengin hafa menn því velt fyrir sér hvernig stjórna mætti náttúruöflunum.

Afsluitdijk

Sjávarvarnargarðurinn mikli, Afsluitdijk, er 32 km langur. Á honum er hraðbraut sem tengir Norður-Holland við Frísland.

Í lok 19. aldar hóf verkfræðingurinn Cornelius Lely að kanna möguleikann á því að loka Zuiderzee af með varnargarði og komst að því að slíkt væri bæði mögulegt og hagkvæmt. Hins vegar var ekkert gert í nokkra áratugi. En eftir flóðið mikla 1916, sem kostaði mörg mannslíf, voru áætlanir hans teknar fram aftur og smíðaðar raunhæfar framkvamdaráætlanir. Vinnan við garðinn hófst 1927 og stóð yfir í fimm ár. Í vestri hófst garðurinn við borgina Den Oever í Norður-Hollandi og gekk í nær beinni línu til norðausturs til Fríslands. 28. maí 1932 klukkan 13:02 var síðasta hleðslan í garðinum sett í með viðhöfn og þar með lokaðist Zuiderzee af frá sjónum. Garðurinn var þá orðinn 32 km langur og hlaut nafnið Afsluitdijk. Garðurinn var síðan hækkaður og breikkaður í 90 metra. Lagt var á hann hraðbraut. 20. september á sama ári var heitinu formlega breytt úr Zuiderzee í IJsselmeer. Þar með hafði myndast eitt stærsta manngerða stöðuvatn heims sem ekki er uppistöðulón í virkjun. Ýmsar sögufrægar hafnarborgir, eins og Amsterdam og Hoorn, lágu þar með ekki lengur við sjó. Við Afsluitdijk er þó skipalyfta, þannig að skip og bátar geta siglt til hafs.

Uppþurrkanir

Þannig voru upphaflegu áætlanirnar um uppþurrkun IJsselmeers. Suðvesturhlutinn, sem í dag er Markermeer, varð hins vegar aldrei að veruleika.

Samfara myndun IJsselmeers voru strax í upphafi uppi áætlanir um að þurrka stóran hluta þess upp fyrir nýmyndun lands. Vinnan við það hófst skömmu eftir að Ijsselmeer var myndað og 1942 var Noordoostpolder tilbúið til landnáms. Hann er í dag landfasti hluti Flevolands. Á sjötta áratugnum var hafist handa við að þurrka upp syðsta hluta IJsselmeers upp. Við það myndaðist stærsta manngerða eyja heims, aðalhluti Flevolands. Eyjan og Noordoostpolder voru gerð að nýjasta héraði Hollands 1986. Slíkt er einsdæmi í heiminum að heilt hérað samanstandi af nýmyndun lands. Árið 1976 var annar garður, ásamt akvegi, lagður þvert yfir IJsselmeer og náði hann frá Lelystad í austri til Enkhuizen í vestri. Garður þessi heitir Houtribdijk og var gerður til þess að hægt væri að þurrka upp suðurhluta IJsselmeer, sem heitir Markermeer, fyrir nýsköpun lands. En sökum þess að engin bráð eftirspurn var á nýju landi í Hollandi voru áætlanirnar um uppþurrkunina frestaðar. Auk þess er Markermeer orðin að stöðugu vistkerfi og vinsælu siglingasvæði fyrir seglbáta. Því er með öllu óljóst hvort þar verður nokkurn tímann þurrkað upp. Ijsselmeer er því tvískipt í dag. Margir Hollendingar líta þó svo á að Markermeer og önnur stöðuvötn í kringum Flevoland séu einungis hluti af IJsselmeer.

IJsselmeer í dag

IJsselmeer og Markermeer eru mikið notaðar fyrir siglingar, bæði í fraktflutningum og dægursiglingum. Margar hafnir eru við vatnið, sérstaklega smábátahafnir. Skip sigla frá Markermeer um skipatrekt við Lelystad yfir í IJsselmeer. Við Afslutdijk nyrst í IJsselmeer er svo skipastigi, þaðan sem siglt er inn í Vafhafið. Bæði Markermeer og IJsselmeer eru að meðaltali um 20-40 cm fyrir neðan sjávarmál. Munurinn er þó miklu meiri á flóði. Stór úthafsskip sigla hins vegar í vestur frá Amsterdam eftir skipaskurði og til Norðursjávar við IJmuiden. Mörg náttúruverndarsvæði eru við IJsselmeer. Það helsta er Oostvaardersplassen á Flevoland. Svæðið er kjörið fyrir vað- og strandfugla.

Heimildir