„Gilgameskviða“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
MastiBot (spjall | framlög)
TjBot (spjall | framlög)
m r2.7.2) (Vélmenni: Bæti við: lij:Gilgamesh
Lína 313: Lína 313:
[[ku:Destana Gilgamêş]]
[[ku:Destana Gilgamêş]]
[[la:Carmina de Gilgamo]]
[[la:Carmina de Gilgamo]]
[[lij:Gilgamesh]]
[[lt:Gilgamešo epas]]
[[lt:Gilgamešo epas]]
[[lv:Poēma par Gilgamešu]]
[[lv:Poēma par Gilgamešu]]

Útgáfa síðunnar 29. ágúst 2012 kl. 03:19

Fleygrúnaspjald með Gilgameskviðu á akkadísku.

Gilgameskviða er söguljóð frá Mesópótamíu og eitt elsta ritaða bókmenntaverk sem þekkt er. Fræðimenn telja að kviðan eigi rætur sínar að rekja til raða súmerskra þjóðsagna og kvæða um goðsögnina og hetjukonunginn Gilgames, sem síðar var safnað saman í lengra kvæði á akkadísku. Heillegasta eintakið sem til er í dag er varðveitt á tólf leirtöflum úr bókasafni frá 7. öld f.Kr., í eigu assýanska konungsins Ashurbanipal. Mögulegt er að persónan Gilgames sé byggð á raunverulegum höfðingja á tímabili frumkeisaraveldisins II á 27. öld f.Kr.

Kviðan fjallar um sambandið á milli konungsins Gilgamess, sem er orðinn spilltur af valdinu og orðinn snauður að hjartagæsku, og vinar hans, Enkídú, sem er hálfgerður villimaður og fer ásamt Gilgamesi í hættulegan leiðangur. Í kvæðinu er sjónum beint talsvert að hugsunum Gilgamess um missi í kjölfar dauða Enkídús. Þráin eftir ódauðleika spilar einnig stórt hlutverk í kviðunni. Hluti hennar segir frá leiðangri Gilgamess eftir dauða Enkídús til þess að öðlast ódauðleika.

Forsaga verksins

Mikið af ólíkum, upprunalegum heimildum eru varðveittar tvö þúsund ár aftur í tímann en þær elstu og þær sem fram komu síðar á tímabilinu gefa nokkuð góða mynd til að hægt sé þýða samfellda kynningu á efninu. Þess vegna er súmerska útgáfan og síðar akkadíska útgáfan, sem nú er vísað til sem hefðbundinnar útgáfu verksins, að mestu skírskotað til. Hefðbundna útgáfan er grunnurinn af nútíma þýðingum á verkinu og gamla gerðin er aðeins notuð til uppfyllingar þegar bilin í fleygleturstöflunni, í hefðbundnu útgáfunni, eru stór.

Elsta súmerska gerðin af kvæðinu er frá þriðja keisaraveldi (2150 – 2000 f.Kr.). Elsta akkadíska gerðin er dagsett í byrjun annarar aldar f.Kr. Hin „hefðbundna“ akkadíska gerð inniheldur tólf töflur, sem settar voru saman af særingar prestinum Sin-liqe-unninni, úr eldri goðsögnum, á bilinu 1300 og 1000 f.Kr. Hana uppgötvaði Austen Henry Layard, sem fann hana á bókasafni Ashurbanipals í Niníveh árið 1849. Hún var skrifuð á staðlaðri babýlónísku, akkadíska mállískan er aðeins notuð í bókmenntafæðilegum tilgangi. Mismunurinn á akkadísku og súmersku gerðinni er byggð á opnunarorðunum í kvæðinu. Eldri gerðin byrjar með orðunum „Bar af öðrum konungum“ á meðan hefðbundna gerðin hefst á „Hann er sá djúpið“. Akkadíska orðið nagbu, „djúpið“, á líklega að vísa til „hins óþekkta og dularfulla“. Þrátt fyrir það trúir Andrew George að það vísi til hinnar sérstöku þekkingar sem Gilgames öðlaðist á fundi sínum með Uta-Napishiti (Utnapishtim): Hann öðlast þekkingu á því hvernig ber að tilbiðja guðina, af hverju dauðinn var skapaður fyrir hina mennsku, hvað það er sem gerir mann að góðum konungi og hvernig ber að lifa góðu lífi. Utnapishtim, hetja goðsagnarinnar um flóðið, segir Gilgames sögu sína, sem tengist babýlóníska kvæðinu um Atrahasis en hann var konungur Shuruppak, súmerskar borgar, í kringum 1800 f.Kr., áður en flóðið skall á.

Tólfta taflan

Síðasta taflan stendur ein í kvæðinu, er í raun sjálfstætt framhald af hinum ellefu upprunalegu, og var að öllum líkindum bætt við síðar. Þessari töflu hefur venjulega verið sleppt, þar til á síðastliðnum árum. Hún inniheldur óvænta frásögn af Enkídú á lífi, sem stangast á við það sem áður hafði komið fram, hún hefur lítil tengsl við hinar ellefu vel sköpuðu töflur sem á undan koma. Reyndar er kvæðið rammað inn í eins konar hringlaga formgerð, þar sem upphafs línur kvæðisins kallast á við loka línur ellefta erindis, það er að segja þar er vitnað í upphafið á sögunni, sem gefur heildarmyndinni bæði hringlaga form og endalok. tólfta tafla er í raun nánast afrit af eldri frásögn, þar sem Gilgames sendir Enkídú til Undirheima til að endurheimta hluti sem hann á þar, en Enkídú lætur lífið í þessari för og kemur til baka í formi anda til að tengja eðli Undirheimana við Gilgames — atburður sem mörgum þykir ofaukinn, um draum Enkídú um Undirheimana í töflu sjö.

Þýðingar

Kvæðið um Gilgames er víða þekkt í dag. Fyrsta nútímaþýðingin af kvæðinu var gerð árið 1880 af George Smith. Yngri þýðing á enska tungu var gerð af skáldsagnarhöfundinum John Gardner og John Maier, útgefin 1984. Árið 1989 kom einnig út þýðing af Gilgameskviðu sem Maureen Gallery Kovacs gerði. Verkið kom út í íslenskri þýðingu Stefáns Steinssonar árið 1996 en hann styðst við tvær yngri útgáfurnar.

Söguþráður

Tafla eitt

Arfleiðin

Sagan byrjar á kynningu á borginni Úrúk í Suður-Mesópótamíu þar sem Gilgames á að hafa farið með völd á þriðja árþúsundi f.Kr.

Gilgames

Þar koma einnig fram lýsingar á afrekum Gilgamess í stuttri frásögn. Honum er lýst sem hetjukonungi, hann er tveir þriðju hlutar guð og einn þriðji hluti mennskur, afsprengi Lúgalbanda, sem býr yfir miklu afli og villikýrinnar göfugu, Rímat-Nínsún, sem ku hafa verið vígaleg á velli og átti að hafa unnið mörg mikil verk. Gilgames mun hafa verið gefin mikil fegurð og fullkomnun hvað útlit varðar frá móðurgyðju sinni Arúrú, sem er einnig nefnd í verkinu, mammetúm og Beletílí. Gilgames gnæfir yfir allt í ríki sínu og fólk óttast hann. Hann beitir ógnarstjórn og er tákn siðmenningar í kviðunni. Einmannaleiki hans og einangrun þjaka íbúa Úrúk. Til að auka árhrif vanlíðunnar íbúanna að eilífu lætur hann reisa mikinn vegg í kringum borgina, sem leiðir til uppgjafar fólksins og örvæntingar svo að þau leita grátandi á náðir Sólargyðjunnar, Arúrú.

Enkídú

Sem svar við ofríki Gilgames, er villimaðurinn Enkídú, skapaður í mynd Anús. Hann er tákn náttúrunnar og er skapaður til að lifa með dýrunum, bíta gras, drekka með þeim úr vatnsbólunum og læra af þeim góðvild. Með þessu eru guðirnir að leita af jafnvægi í borginni Úrúk. Enkídú er gerður hraustur, sterkur og þakinn hárum. Hann þekkir ekki siðmenningu, umgengst ekki fólk og lifir á auðninni.

Veiðimaðurinn og yndiskonan

Gildruveiðimaður er á veiðum í auðninni og þrjá daga í röð verður hann var við ferðir Enkídús hinu mengin við vatnsbólið. Veiðimaðurinn verður óttasleginn en heldur stillingu uns Enkídú hverfur á braut með dýrunum. Hann heldur heim til föður síns og segir honum fréttirnar. Faðir hans hvetur hann til að halda til Úrúk og segja Gilgames allt af létta. Hann veit að Gilgames mun beita yndiskonunni Sjamat á villimanninn, láta tæla hann og viti menn, það gengur eftir. Gilgames trúir að með freistingu muni dýrin og villimennskan verða Enkídú framandi.

Yndiskonan

Sjamat og veiðimaðurinn halda inn í skóginn og hitta fyrir Enkídú. Veiðimaðurinn hvetur Sjamat til að halda ekkert aftur af sér þegar hún tælir villimanninn. Hún afklæðist og Enkídú fellur í stafi, lostafullur leikur þeirra stendur í sex daga og sjö nætur. Þegar Enkídú hefur loks nært hold sitt, ætlar hann að halda uppteknum hætti og hlaupast á brott með dýrunum en þau forðast hann og hann finnur að allt er breytt. Yndiskonan bíður honum að koma með sér til Úrúk í hofið helga, þar sem guð himins og konungsveldis, Anú, og gyðja ástar, kynlífs, frjósemis og stríða, Ístar, sitja og Gilgames ræður ríkjum, hann sé vitur en stjórni ríki sínu sem mannýgur tarfur.

Til Úrúk

Enkídú geðjast að boði yndiskonunnar og eltir hana til Úrúk. Hann finnur hjá sér þrá til að eignast vin. Yndiskonan lýsir Gilgamesi fyrir Enkídú, sem fögrum, sterkum manni, elskuðum af guðunum. Hann þarf ekki að sofa, en gerir það þó líklega stundum, þar sem hann dreymir draum um Enkídú.

Draumarnir

Gilgames dreymir tvo þýðingamikla drauma sem móðir hans Ninsún, hin alvitra ræður sem góða fyrirboða. Þeir eru eru báðir fyrir komu Enkídú og vinskapnum sem þróast þeirra á milli. Yndiskonan heyrir af draumunum og segir Enkídúi frá, eftir einn af ástarleikjum þeirra.

Tafla tvö

Enkídú og yndiskonan

Enkídú og Sjamat undirbúa sig fyrir brottför úr auðninni og leiðin liggur til Úrúk.

Hjá hjarðmönnum

Þeim er veittur matur og mjöður hjá harðmönnum, Sjamat leiðbeinir honum hvað gera á við slíkt og Enkídú borðar sig saddann og verður örlítið hífaður af öldrykkjunni. Hann vakir síðan yfir hjörðum mannanna um nóttina. Hann kemur auga á mann og Sjamat kallar á manninn og spyr hvaða ferðalagi hann sé á. Leið hans liggur á brúðkaupstefnu í Úrúk, þar sem Gilgames muni njóta brúðarinnar. Heimildir frá Mesapótamíu herma að hefð hefði verið fyrir því á þessum tíma að konungur hafði mök við hina „útvöldu“ brúði á undan eiginmanninum. Enkídú verður myrkur á svip og arkar af stað og Sjamat á eftir honum.

Glíman

Enkídú hindrar för Gilgames að rekkju brúðarinnar og þeir takast á. Fólkið í Úrúk verður himinlifandi að sjá að Gilgames hefur eignast jafningja, sem er líkur honum í útliti en ólíkt honum hefur Enkídú siðsemi og góðvild að leiðarljósi. Gilgames endar slagsmálin og Enkídú minnir hann á að móðir hans hafi fætt hann einstakann, sem mann réttlætis, hann beri höfuð yfir aðra menn og hafi verið gerður konungur yfir mannheimum af Enlíl.

Vinir

Enkídú heyrir samtal Gilgames og Rímat-Nínsún, móður hans. Hún bendir syni sínum á að Enkídú eigi ekki foreldra, enginn hafi alið hann upp né hugsað um hann. Enkídú brestur í grát, þetta vekur upp samkennd hjá Gilgamesi og hann faðmar Enkídú að sér. Uppfrá þessu verða Enkídú og Gilgames vinir, í raun sem bræður. Gilgames breytist til hins betra.

Áskorun hetjunnar

Gilgames vill að þeir félagar fari og drepi Húmbaba verndara sedrusviðarskógar og ber þá hugmynd á borð fyrir Enkídú.

Húmbaba

Gilgames er orðinn leiður á hinu friðsæla lífi í Úrúk og vill gera nafn sitt ódauðlegt, hann telur að ferð til sedrusviðarskógar geti hrist upp í hlutunum. Tilgangur ferðarinnar væri að höggva niður mikil tré og drepa verndara skógarins, árann Humbaba, sem sólarguðinn og guð réttlætis, Sjamas, hatar. Gilgames vill gera þetta til þess að öðlast frægð og frama og til að smíða mikilfenglega hluti úr sedrusviðnum. Enkídú reynar fá hann ofan af þessu, en án árangurs.

Tafla þrjú

Varnarorð og undirbúningur

Þeir undirbú ferðina til sedrusviðarskógar, báðir tveir. Gilgames segir móður sinni frá hættuför þeirra félaga og biður hana að leita á náðir Sjamas til verndar.

Móðurbænir

Ninsún biður til Sjamas um vernd og aðstoð fyrir son sinn og að láta næturvörðinn, stjörnurnar og föður sinn Sin, mánaguðinn, fylgja Gilgamesi á næturnar, einnig um að hleypa upp stórviðri gegn Húmbaba daginn sem hann er felldur.

Bandið helga

Ninsún gefur Enkídú ráð, færir honum hálsmen og á einhvern hátt, ættleiðir hann. Gilgames felur öldungunum stjórnina í Úrúk og biður þá að vera vægir í dómum sínum við fólk.

Hin síðasta blessun

Gilgames biður til Sjamas um vernd og velgengni. Þeir vígbúast og gera sig tilbúna í leiðangurinn. Öldungarnir vara Gilgames við að treysta of mikið á krafta sína, vera á varðbergi og láta Enkídú fara á undan sér, þar sem hann þekkir óbyggðirnar vel. Þeir biðja Enkídú að vernda Gilgames og færa hann heilann heim til Úrúk, hann skuli færa Sjamasi fórn að morgni og ávallt hafa Lúgalbanda í huga. Með því veittu öldungarnir hetjunni fararleyfi.

Tafla fjögur

Ferðin til sedrusviðarskógarins

Á leið Gilgames og Enkídú til sedrusviðarskógar, gengur Gilgames á fjall áður en hann leggst til hvílu, færir fórn og óskar eftir draumtákni frá Sjamas. Hann dreymir fimm slæma drauma, Enkídú ræður draumana og allir eru þeir góðir fyrirboðar. Sá fyrsti er fyrir því að þeir yfirbugi Húmbaba. Annar draumurinn táknar að Sjamas verndari Gilgames, leiði hann í þrengingum. Þriðji draumurinn merkir að baráttan við Húmbabú nálgist en þeir sigri hann. Fjórði draumurinn sé merki um að gegn Húmbaba fari þeir hamstola og sigri áður en dagur rís.

Það var dólgur, afar stór

Í fimmta draumi finnst Gilgamesi hann berjast við villtan tarf sem meiðir hann en gefur honum að drekka að lokum. Enkídú ræður drauminn þannig að þeir eigi fyrir höndum mikið verk og muni drýgja dáð slíka að ekkert því um líkt hefur áður þekkst.

Sameinaðir standa þeir

Gilgames og Enkídú heyra varnarorð af himni, þeir eiga að taka höndum saman og varna þess að Húmbaba komist inn í skóginn, svo hann feli sig ekki þar. Þegar þeir koma í sedrusviðarskóg, sækir uggur að Enkídú en Gilgames hvetur hann áfram. Þeir ganga inn í skóginn.

Tafla fimm

Sedrusviðarskógurinn

Í skógarjaðrinum sjá þeir sedrusviðinn, stíg sem Húmbaba hefur markað og sedrusviðarfjall, dvalarstað guðanna. Gilgames heggur í sedrusviðinn og raskar þar með ró Húmbaba og hann verður reiður. Hetjurnar hitta fyrir Humbaba, tröllvaxinn ára, verndara trjánna og ófreskjan misbýður þeim.

Húmbaba tekinn

Gilgames verður hræddur, en Enkídú og Sjamas hvetja hann áfram. Sjamas sendi þrettán vinda sína gegn Húmbaba er gnístu augu hans. Hann getur sig hvergi hrært svo að Gilgames finnur höggstað á honum með vopni sínu. Ófreskjan sárbænir Gilgames um lífgjöf en Enkídú biður hann að drepa ófreskjuna. Húmbaba snýr sér þá að Enkídúi og sárbænir hann að láta vin sinn þyrma lífi sínu.

Bölvunin og vígið

Þegar Enkídú endurtekur bón sína við Gilgames, formælir ófreskjan þeim báðum. Gilgames drepur þá ófreskjuna. Þar með var skógarvörðurinn, sem hrellt hafði Sýrland og Líbanon, fallinn. Þeir skáru úr honum innyflin og tunguna og við það kippist ófreskjan til.

Sedrusviðurinn

Gilgames heggur sedrusviðinn og með því rýfur hann helgan reit Annúnakí-guðanna. Þeir höggva gríðarstórt tré og smíða úr því mikið hlið og fleyta því niður ána Efrat, hinni helgu Nippúr til dýrðar og fara sjálfir á fleka niður ána. Gilgames er með höfuð Húmbaba í höndum sér.

Tafla sex

Smáð kona

Gilgames prýðist konungsklæðum og gyðjan Ístar dáist að honum. Gilgames hafnar ástleitnum tilburðum gyðjunnar, vegna illrar meðferðar hennar á fyrrum elskhugum sínum eins og Litla hirðinum, fjárhirðinum, döðluyrkjumanni föður hennar.

Reiði hennar

Ístar fær æðiskast og fer á fund föður síns Anú, guð himins, hún biður hann að senda naut himins, til þess að hefna fyrir framkomu Gilgames, láta nautið éta hann. Hún hótar því jafnframt, að ef hann ekki verði að óskum hennar, muni hún opna dyr undirheimanna og vekja upp þá dauðu. Anú óttast uppskeru landsins en Ístar hefur séð um að nægt fæði verði næstu sjö ár svo Anú gefur eftir. Naut himins veldur usla á jörðu niðri og eitthvað af fólki liggur í valnum. Gilgames og Enkídú taka höndum saman og slátra nautinu og færa Sjamasi hjartað úr því að gjöf. Þeim er ákaft fagnað á götum Úrúk. Gilgames heldur hátíð í höll sinni. Bræðurnir fá sér síðan blund og Enkídú dreymir illa, hann segir Gilgamesi drauminn.

Tafla sjö

Andmæli og sakleysi

Í dögun tjáir Enkídú sig enn frekar um drauminn við Gilgames. Honum finnst sem Anú, guð vindanna, Enlíl, og Sjamas sitji fund og tali um að þeir sem slátrað hafi nauti himins og Húmaba eigi að fá refsingu. Fyrir það verði sá sem hjó sedrusviðinn að deyja. Guðirnir eru ósammála um hverjum skuli refsað. Þegar Enkídú veikist verða bræðurnir hryggir og óttast það að sjást ekki aftur. Enkídú skynjar nálægð Sjamas.

Sedrusviðarhliðinu formælt

Enkídú talar til sedrusviðar hliðsins, líkt og það væri mennskt. Hann formælir því og finnst þeim mikið vanþakklæti sýnt. Gilgames hefur áhyggjur af óráði vinar síns og biður hann að halda sönsum. Hann er mjög sorgmæddur og ákallar Enlíl.

Veiðimanninum formælt

Enkídú vaknar í dögun og æpir á Sjamas. Hann iðrast þess að hafa orðið mennskur, formælir veiðimanninum og biður þess að honum gangi veiðar sínar illa, að dýrin sleppi undan honum.

Yndiskonunni formælt

Eftir formælingar veiðimannsins, finnur Enkídú þörf hjá sér til að formæla yndiskonunni. Hann leggur bölvun á hana, óskar þess að hún verð alltaf svöng, geti ekki unnað barni sínu og að það muni lemja hana. Að hún fái aðeins að dvelja með ambáttum, að mjaðurdreggjar kámi hennar fagra skaut, fylliraftar æli yfir hátíðaskikkju hennar, hún eignist aldrei fagran grip úr alabasti, gleði mannfólksins vitji aldrei heimilis hennar og fleira sem hann telur upp til að gera líf hennar snautt og ömurlegt. Þetta gerir hann til að hefna sín á því að hún tók þátt í því að gera hann mennskan.

Yndiskonan blessuð

Þegar Sjamas heyrir formælingar hans, kallar hann til Enkídú af himni og spyr hann hvers vegna hann formælir yndiskonunni sem hefur fært honum Gilgames að vin, fætt hann og klætt og verið honum góð. Við orð Sjamas, dvín reiði Enkídús og hann kallar á yndiskonuna, Sjamat. Óskar henni þess að varirnar sem formæltu henni muni nú færa henni blessun. Hann þylur upp fögur örlög henni til handa.

Draumur um dauða menn

Enkídú líður illa þar sem hann liggur veikur og segir Gilgamesi frá draumi sem hann dreymdi. Fyrst finnst Enkídú hann staddur í hættu og kallar á Gilgames en hann þorir ekki að koma honum til aðstoðar. Svo finnst honum hann staddur í heimi hinna látnu. Gilgames ræður drauminn sem illan fyrirboða.

Dauði Enkídús

Í tólf daga liggur Enkídú og æ versnar sóttin. Á tólfta degi þýtur hann upp úr rúminu og kallar hann nafn Gilgames og heldur að hann hafi yfirgefið sig. Enkídú finnst lítil sæmd í að deyja af sótt, honum þykir það verðugur dauðdagi að falla fyrir vopnum. Gilgames hrekkur upp við óp Enkídús og óskar honum þess að komast frá hinum dauðu. Gilgames vill vera við hlið vinar síns og finnur að hann muni syrgja hann.

Tafla átta

Enkídú syrgður

Í sorg sinni skipar Gilgames öllum lýð landsins að syrgja vin sinn, Enkídú, allt frá fólkinu í sveitinni til hinna háu guða, náttúrunni, dýrunum og öllum sem eru í Úrúk. Hann tjáir sig um hversu mikilvægur Enkídú var honum, líkir honum við sverð sitt og skjöld og fleira sem honum þykir vera hluti af sér. Hann þreifar á líki Enkídús og finnur lífleysi líkama hans, honum er líkt við ljónynju sem misst hefur unga sína, æðir um og rífur af sér skartið, sker af sér hárlokka og hendir á jörðina.

Minnismerki um vin

Gilgames lætur þau boð út ganga um ríki sitt, að handverksmenn landsins skulu reisa Enkdú minnismerki úr gulli og kóngablásteini. Hann heitir því að láta sér vaxa skítugan hárlubba, klæðast hundshúð og æða um öræfin. Daginn eftir fer Gilgames og finnur fagra steina, gull og fílabein og raðar því á Enkídú. Hann færir hinni miklu drottningu Ístar fórn og biður hana að fagna Enkídú og ganga honum við hlið, einnig guðinum Namra-Sít, Erekígal, drottningu undirheims, Dúmúsí, fjárhirði hinnar elskuðu Ístar, Namatar, klæðskera örlaganna og ráðgjafa Ereskígal, Húspysju, þernu undirheims, Kassútabat, sópara Erekígal, Ninsjúlúha, þrifabósa hússins, Bíbbí, slátrara undirheims, Dúmúsí-absú, blóraböggli undirheims og að lokum guðinum Sjamasi. Hann færir þeim öllum fórn og þakklætisvott og biður þess að þeir gangi við hlið vinar síns.

Tafla níu

Leitin

Gilgames grætur vin sinn sárt og ákveður að halda af stað um öræfin á leið sinni til Útnapistím, sem er goðsögn sem líkist Nóa í Biblíunni, sá er lifði af flóðið mikla. Hann er með slæma tilfinningu fyrir ferðinni og biður því mánaguðinn Sin að færa sér góðan draum. Draumar hans standa eitthvað á sér og hann vaknar við það að stríðsmenn og ljón leika sér að lífi hans. Hetjan Gilgames vegur mótherja sína, klæðist dýrshúðinni, kastar hræjunum á víð og dreif og étur hold þeirra. Þetta veldur Sjamasi áhyggjum því hann veit að förin er til einskis. Gilgames er á öðru máli biður Sjamas að senda sér sólskin.

Sporðdrekafólkið

Gilgames kemur að fjallinu Masjú, sem gætir sólseturs og sólrisu. Rætur fjallsins ná niður til undirheima og það teygir sig hærra en nokkuð annað fyrir utan þak himins. Sporðdrekafólkið, verðir sólarinnar, gæta inngangsins. Þau eru uggvænleg ásýndar og Gilgames þarf að taka sig taki til þess að mæta þeim. Sporðdrekamaðurinn segir konu sinni að sá sem nálgist þau minni á einhvern guð.

Hjónin gæta sólarinnar er hún rís og hnígur

Sporðdrekahjónin sjá að Gilgames er ekki nema að tveim þriðju guðlegur og þriðjungur mennskur. Þau vilja vita á hvaða ferðalagi hann er, svo þau geti vísað honum veginn. Hann segir þeim að hann vilji fara á fund Útnapistím, forföður síns, til að fræðast um líf og dauða. Þau segja Gilgamesi frá hættum sem hann á í vændum, sem dauðlegur maður, ef hann kjósi að halda yfir fjallskarðið. Jafnframt að enginn hafi vogað sér á mót rísandi sólu, leiðin sé myrk af stórum hluta. Gilgames er ákveðinn og vill ótrauður halda áfram og biður þau að opna sér leiðina. Þau veita honum ferðafrelsi um Masjúfjöll.

Ferð gegnum nóttina

Gilgames hugsar um orð hjónanna og heldur af stað í eftir undirheimavegi Sjamas, myrkrið er þétt og ljósglætu hvergi að sjá á þessum hluta leiðarinnar. Hann kemst í gegnum myrkrið, við enda þess mætir honum kyrrlátt ljós.

Gimsteinagarður

Gilgames gengur í gegnum afar fagran garð þar sem tré eru prýdd gimsteinaklösum, laufblöð af kóngablásteini og allt ljómar af birtu mismunandi steintegunda.

Tafla tíu

Ölselja við hafið

Ölseljan, Sídúrí, sér hvar Gilgames kemur illa til reika. Hún verður hrædd við hann og læsir að sér. Gilgames hótar henni öllu illu ef hún opni ekki fyrir sér. Hún vill vita af hverju hann líti svona illa út og ráfi um öræfin ef hann er hinn mikli Gilgames. Hann segir ölseljunni frá dauða Enkdús sem íþyngi sér og hann leiti að friði í sál sína og óttist endalokin. Ölseljan segir að lífið sem hann leiti af sé hvergi að finna, guðirnir hafi gert mannkynið dauðlegt. Hún ráðleggur honum að njóta hvers dags, lifa lífinu lifandi. Það sé hið raunverulega hlutverk mannkyns. Gilgames biður hana að vísa sér veginn til Útanapistíms. Ölseljan segir þessa ferð ómögulega fyrir aðra en guði en ef hann reyni þurfi hann aðstoð ferjumannsins.

Ferjumaðurinn

Gilgames fer í gegnum skóginn og finnur ferjumanninn, Úrsjanbí og biður hann um að vísa sér veginn til Útanapistíms.

Vötn dauðans

Úrsjanabí leiðbeinir Gilgames svo hann geti haldið ferð sinni áfram, þeir ýta úr vör þegar þeir eru ferðabúnir. Þeir sigla hálfsmánaðar ferð aðeins á þremur dögum og koma að vötnum dauðans.

Og komu þá á Vötn dauðans, þau þekkti Úrsjanabí

Úrsjanabí segir Gilgamesi að taka tólf stjökunarstafi í hönd og snerta alls ekki Vötn dauðans. En þegar ekkert gengur í þeim málum, afklæðir Gilgames ferjumanninn og býr til segl úr klæðum hans.

Útnapistím

Útnapistím undrar sig á því hver sé þarna á ferð, hann rýnir út í fjarskann að þetta er ekki einn af hans mönnum og veltir því fyrir sér hvort þetta sé dýr. Þegar þeir hittast vill Útnapistím vita hvers vegna Gilgames sé sorgmæddur og illa útlítandi. Gilgames rekur honum raunir sínar og segir honum að þess vegna verði hann að hitta Útanpistím. Gilgames segir honum jafnframt frá ferð sinni og hremmingum. Útanpistím segir Gilgamesi að eyða ekki tímanum í að berjast gegn ódauðleika sínum, heldur lifa lífinu í gleði, einn dag í senn.

Tafla ellefu

Flóðið mikla

Höfundur Gilgameskviðu tekur söguna um flóðið mikla beint upp úr goðsögninni um Aþrahasis skv. þýðanda, jafnframt segir hann orðin „kúkkú“ sem merkir bæði brauð og myrkur og orðið „kibtú“ sem þýðir bæði hveiti og ógæfa, notuð hér í formi orðaleiks. Gardner og Maier telja ræðu Ea í þessari töflu með betri dæmum um líkingamál í mesópótamískum kveðskap, með þessum akkadísku orðum sem nefnd voru og bera með sér tvöfalda merkingu.

Gilgames veltir því upp við Útanpistím, af hverju hann sem líti eðlilega út hafi öðlast eilíft líf. Útanpistím segir honum söguna af flóðinu mikla, þar sem guð vísidómsins og herra jarðar, Ea, biður hann að smíða sér örk. Hann skuli útskýra brottför sína fyrir borginni, þjóðinni og öldungunum í Sjúrúppak, þar sem hann bjó, með því að segja að guðinn Enlíl hafi hafnað honum og því megi hann ekki búa í borg hans. Hann ætli því halda til bústaðar Ea og búa hjá honum. Hann skuli taka allar lifandi skepnur um borð með sér en þegar örkin sé tilbúin ætli Sjamas að láta rigna brauði og þá um kvöldið, dynja yfir hellidembu hveitis. Þá skuli Útnapistím stíga um borð og þétta meðfram hlerum. Útanpistím gerir eins og honum er sagt og sama dag gerir veður svo hrikalegt að jörðin splundrast og himinn springur og allt kaffærist í vatni, fjöll, fólk og lönd. Jafnvel guðirnir verða skelkaðir við allan hamaganginn í veðrinu. Hinn gamli heimur verður hluti af fiskunum i sjónum.

Nú fyllir hún flokk fiska í sjónum

Á sjöunda degi birtir til og þögn færist yfir allt. Útnapístím sendir dýrin smám saman út af örkinni, þegar hættan er liðin hjá. Enlíl, valdur flóðsins, verður reiður að sjá að einhver hefur komist lífs af. Enlíl fer um borð í örkina og lætur Útnapistím og konu hans krjúpa á kné sér og segir þau nú vera guði og býr þeim bústað langt í burtu við árósana.

Tækifæri til ódauðleika

Útnapistím gefur Gilgamesi tækifæri á að öðlast ódauðleika og leggur fyrir hann prófraun, hann þarf að vaka í sex daga og sjö nætur, má ekki leggjast út af. Gilgames stenst ekki prófraunina.

Tómhentur heim

Útnapistím færir ferjumanninum Gilgames í hendur og óskar þess að hann aðstoði hann við að þrífa sig, bera á sig olíu, kasti dýrshúðinni og klæði hann konunglegum klæðum. Hann vill síðan að hann komi Gilgamesi heim til sín.

Annað ódauðleikatækifæri

Útnapistím vill ekki senda Gilgames tómhentan heim. Hann vill að hann geti komið til baka með sæmd. Hann segir honum leyndardóm jurtar nokkurrar sem yngir fólk upp og hvar hana sé að finna. Gilgames finnur jurtina og ætlar sér að gefa öldungunum hana þegar hann kemur til baka, ásamt því að borða af henni sjálfur. Eina nóttina þegar ferjumaðurinn og Gilgames hvílast, kemur snákur og stelur jurtinni. Þegar Gilgames uppgötvar það kemur vonleysi í hann aftur.

Verk dauðanum æðri

Þegar þeir koma til Úrúk biður Gilgames, ferjumanninn að fara upp á Úrúk-garðana sem umlykja borgina og skoða stórfenglega smíði þeirra.

Tafla tólf

Þessi tafla er að öllum líkindum skrifuð af öðrum höfundi, mun seinna en hin og er ekki beint framhald hinna ellefu taflnanna.

Gilgames mælti:

Gilgames kvartar yfir því við Enkídú vin sinn að hann sakni eins og annars af eigum sínum, þar á meðal einhverskonar trumbu og trumbuslagara, sem fallið hafa niður í undirheima. Enkídú bíðst til þess að fara að sækja þetta fyrir hann. Gilgames gleðst og segir honum hvað hann beri að forðast. Enkídú gerir allt sem hann má ekki gera og undirheimarnir hleypa honum ekki til baka. Gilgames biður til guða sinna að færa sér Enkídú til baka, Sin mánaguðinn, bendir honum á að tala við Ea. Ea gerir holu í jörðina og upp úr henni skýst andi Enkídús. Taflan endar á því að Gilgames spyr Enkídú hvað hann hafið upplifað í undirheimum. Það er óljóst hvort Enkídú heldur áfram að vera draugur eða hvort hann vaknar til lífs aftur.

Tengt efni

Tenglar

  • „Fyrir hvað eru Súmerar þekktir?“. Vísindavefurinn.
  • „Óðurinn um vináttuna og dauðann“; grein í Morgunblaðinu 1996
  • „Af ástalífshlutverki yndiskvenna í Súmer“; grein í Alþýðublaðinu 1996

Snið:Tengill GG