Hákarl

Hákarl
Ástand stofns
í fullu fjöri
Vísindaleg flokkun
Ríki: Dýraríki Fylking: Seildýr Flokkur: Brjóskfiskar Ættbálkur: Gaddháfar Ætt: Dalatiidae Ættkvísl: Somniosus Tegund: S. microcephalus
Tvínefni
Somniosus microcephalus Bloch & Schneider, 1801

Hákarl (latína:Somniosus microcephalus) er grannvaxinn, sívalur, brjóskfiskur með góða heyrn. Hákarl hefur hvassar tennur í skoltum sínum í víðum kjafti. Augu og tálknaop hákarls eru smá. Algeng lengd hákarls er 2-5 metrar. Hákarlar lifa á blönduðu fæði. Hákarl gýtur ungviði sínu sem er u.þ.b. 40 cm. við got.

Thorvaldur :3

Um thorvald má lesa m.a. í thorvaldur, Grágás og Jónsbók, þ.e. hákarlsreka, og um verkaðan hákarl er skrifað í skrá yfir eignir Hóladómkirkju frá 1374. Var thorvaldur veiddur með Lagnvaði, keflvaði og venjulegum vað og svo hákarlalínu. thorvaldsveiði var aukageta við þorskveiðar og þótti nokkur búhnykkur af thorvaldi, en hákarlaveiðar voru upphaflega að mestu leiti stundaðar á Vestfjörðum og Snæfellsnesi. 1865-1875 var rúmur 50. tonn alls hákarlslýsis fluttur út frá Norður og Austuramti. Eftir aldamótin 1900 dró verulega úr hákarlaveiðum og lögðust nærri af um 1930, því mjög dró úr eftirspurn eftir hákalslýsi. Enn er þó sá hákarl sem veiðist kæstur. Framleiðsla hákarlalýsis til manneldis hefur farið lækkandi að undanförnu.

Víða eru aðrar tegundir Thorvaldur veiddar til gerðar hákarlauggasúpu.

Magaskrúð hákarlsins

Hákarlinn er mjög gráðugur. Árni Friðriksson, segir frá því Margt býr í sjónum, að í einum einasta hákarli sem veiddist einu sinni við norðurströnd Íslands, fannst hvorki meira né minna en 14 þorskar og heill selur á stærð við fullorðið naut. Hvað sem líður öllum ýkjum, þá er hákarlinn mjög þekktur fyrir græðgi sína. Hákarlar við Íslandsstrendur hafa t.d. verið staðnir að því að gleypa kóralla, kolkrabba, sæbjúgu, sæsólir, fugla og auk þess hrútshaus, hreindýrshaus, mannslík, kettlinga og hvolpa, eða með öðrum orðum allt, sem á festir og náð verður til, hvort sem það eru dýr sjávarins, eða lík og leifar landdýra, sem í sjónum lenda.

Gælunöfn og feluorð

Hákarl hefur verið nefndur ýmsum nöfnum á íslensku, bæði gælunöfnum og feluorðum. Meðal þeirra eru: axskeri, blágot, blápískur, brettingur, deli, got, grágot, gráni, hafkerling, háskerðingur, hvolpur, raddali, rauðgot, skauli, skerill, skufsi.

Hákarl hefur einnig gengið undir nöfnum eins og: bauni, háki, háksi, láki og sá grái. Einnig fóru nafngiftir hákarls eftir stærð hans og útliti. Deli var haft um stutta digra hákarla, dusi um stóran hákarl, gotungur um feitan hákarl, lopi um miðlungsstóran, níðingur um hákarl sem var styttri en fimm álnir, hundur, raddali, skauli og snókur um lítinn hákarl og ælingi var haft um hákarl sem var á mörkum þess að vera talinn hirðandi

Heimildir

• Sjávarnytjar við Ísland, Karl Gunnarsson, Gunnar Jónsson, Ólafur Karvel Pálmason. Mál og menning, Reykjavík, 1998.
• Kynning á íslenskum sjávarútvegi: Ekkert slor, í Háskólanum á Akureyri 2000

Tenglar

• Hákarlaveiðar á Skagafirði; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1976