„Einokunarverslunin“: Munur á milli breytinga

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Efni eytt Efni bætt við
m Tók aftur breytingar 85.220.19.104 (spjall), breytt til síðustu útgáfu Thvj
Lína 26: Lína 26:
* [[1774]] hefst [[Konungsverslunin síðari]] og varð hún meðal annars vettvangur umbótatilrauna Danakonungs á Íslandi. Verslunin gekk mjög vel til að byrja með, en með lokum [[Bandaríska frelsisstríðið|Bandaríska frelsisstríðsins]] og [[Móðuharðindin|Móðuharðindunum]] árið [[1783]] versnaði hagur verslunarinnar hratt og varð algert hrun síðustu ár einokunarinnar.
* [[1774]] hefst [[Konungsverslunin síðari]] og varð hún meðal annars vettvangur umbótatilrauna Danakonungs á Íslandi. Verslunin gekk mjög vel til að byrja með, en með lokum [[Bandaríska frelsisstríðið|Bandaríska frelsisstríðsins]] og [[Móðuharðindin|Móðuharðindunum]] árið [[1783]] versnaði hagur verslunarinnar hratt og varð algert hrun síðustu ár einokunarinnar.


* [[1787]] var einokunarverslun lögð niður og svokölluð [[fríhöndlun]] tók við. Eitt ákvæða hennar var samt sem áður bann við verslun Íslendinga við aðra en þegna Danakonungs. Kaupmenn þurftu einnig að uppfylla ýmis skilyrði svo sem að hafa næg matvæli í vöruhúsum ef til hungursneyðar kæmi. Ekki var því um [[fríverslun]] að ræða í nútímaskilningi.
* [[1786]] var einokunarverslun lögð niður og svokölluð [[fríhöndlun]] tók við. Eitt ákvæða hennar var samt sem áður bann við verslun Íslendinga við aðra en þegna Danakonungs. Kaupmenn þurftu einnig að uppfylla ýmis skilyrði svo sem að hafa næg matvæli í vöruhúsum ef til hungursneyðar kæmi. Ekki var því um [[fríverslun]] að ræða í nútímaskilningi.


== Íslensk einokunarverslun==
== Íslensk einokunarverslun==

Útgáfa síðunnar 16. desember 2011 kl. 19:26

Saga Íslands

Eftir tímabilum

Miðaldir á Íslandi
Nýöld á Íslandi
Nútíminn á Íslandi

Eftir umfjöllunarefni

Einokunarverslun Dana á Íslandi var verslunareinokun danksra kaupmanna á Íslandi á 17. og 18. öld. Hún átti rætur í kaupauðgisstefnunni og var tilgangurinn með henni að efla danska kaupmannastétt og danska verslun gegn Hansakaupmönnum í Hamborg, og auka völd danska konungsins á Íslandi. Einokunartímabilið hófst árið 1602 og stóð til ársloka 1787. Verslað var á tuttugu (síðar 25) kauphöfnum, samkvæmt föstum taxta sem ákveðinn var af konungi. Kaupmenn skiptu kauphöfnunum milli sín fyrir vissa leigu, en Vestmannaeyjar voru leigðar út sér fyrir hærra verð. Kaupmönnum var bönnuð þátttaka í annarri atvinnustarfsemi á Íslandi fram til 1777.

Á tímum einokunarverslunarinnar voru það oft sömu kaupmenn sem stunduðu sömu kauphafnir ár eftir ár. Þetta leiddi til þess að þeir byggðu vöruskemmur (lagera) sem voru læstar yfir veturinn. 1777 var ákveðið, samkvæmt tillögu Skúla Magnússonar að kaupmenn skyldu hafa fasta búsetu á Íslandi. Voru þá reistar vöruskemmur og íbúðarhús fyrir kaupmennina, fjölskyldur og starfslið í öllum kauphöfnum. Áður höfðu nokkrir kaupmenn, eins og t.d. kaupmaðurinn á Eyrarbakka byggt sér íbúðarhús. Einnig máttu kaupmenn þá fjárfesta í annarri atvinnustarfsemi.

Tímabil einokunarverslunarinnar

Kauphafnir á Íslandi 1602–1787
  • 1619-1662 var verslunin í höndum fyrsta íslenska verslunarfélagsins („Det islandske, færøiske og nordlandske Kompagni“) og einn verslunartaxti tekinn upp fyrir allt landið. Verslunartaxtinn varð síðan Íslendingum oft að umkvörtunarefni.
  • Árið 1684 var komið á „umdæmaverslun“ þannig að óheimilt var að versla við aðra kaupmenn en þann sem starfaði í því umdæmi þar sem viðkomandi starfaði. Verslunarhafnir voru þá settar á uppboð og einstakir kaupmenn tóku þær á leigu, í stað félagsverslunarinnar áður. Þá var vöruskiptakjörum breytt og urðu þau Íslendingum meira í óhag en áður.
  • 1702 var verslunartaxtinn frá því fyrir 1684 aftur tekinn upp og refsingar við ólögmætri verslun mildaðar til muna.
  • 1742 fór fram opinbert uppboð á Íslandsversluninni og féll hún í hlut Hörmangarafélagsins sem var félag smákaupmanna í Kaupmannahöfn. Félagið virðist hafa staðið illa að versluninni og hlaut slæm eftirmæli á Íslandi. Að einhverju leiti hefur það stafað af gamaldags verslunarháttum sem voru orðnir úreltir á tímum upplýsingarinnar.
  • 1759 voru Hörmangarar neyddir til að láta verslunina af hendi og við tók Konungsverslunin fyrri þegar verslunin var rekin fyrir reikning konungs.
  • 1786 var einokunarverslun lögð niður og svokölluð fríhöndlun tók við. Eitt ákvæða hennar var samt sem áður bann við verslun Íslendinga við aðra en þegna Danakonungs. Kaupmenn þurftu einnig að uppfylla ýmis skilyrði svo sem að hafa næg matvæli í vöruhúsum ef til hungursneyðar kæmi. Ekki var því um fríverslun að ræða í nútímaskilningi.

Íslensk einokunarverslun

Eftir að einkounarverslun Dana á Íslandi lagðist af, hófst tímabil innlendrar verslunareinokunar, einkum á vegum Ríkisins, sem hefur oft orðið lífseig.

Heimildir