Japan

Nippon-koku/Nihon-koku 日本国
Fáni	Skjaldarmerki
Kjörorð: ekkert
Þjóðsöngur: Kimi Ga Yo
Höfuðborg	Tókýó
Opinbert tungumál	Japanska
Stjórnarfar	Þingbundin konungsstjórn
Keisari Forsætisráðherra	Akihito Yoshihiko Noda
Flatarmál  • Samtals  • Vatn (%)	60. sæti 377.835 km² 0,8%
Mannfjöldi  • Samtals (2006)  • Þéttleiki byggðar	10. sæti 127.463.611 337/km²
VLF (KMJ)	áætl. 2006
• Samtals	4.220.000.000 millj. dala (3. sæti)
• Á mann	33.100 dalir (12. sæti)
Gjaldmiðill	Jen
Tímabelti	UTC+9
Þjóðarlén	.jp
Landsnúmer	++81

Japan, (Nippon)

Japan (Nippon/Nihon 日本 (táknin merkja sól og rætur/uppruna), þýðir bókstaflega „Uppruni sólarinnar“), er landamæralaust land í Austur-Asíu, staðsett austur af Kóreuskaga og vestarlega í Kyrrahafinu. Nafnið er oft þýtt „Land rísandi sólar“ og er sú þýðing ættuð úr kínversku. Áður en Japan hafði nokkur samskipti við Kína, var landið kallað Yamato (大和). Wa (倭) var nafnið sem Kínverjar notuðu snemma þegar þeir töluðu um Japan. Japan er eyjaklasi, og stærstu eyjarnar eru frá norðri til suðurs, Kyūshū (九州), Shikoku (四国), Honshū (本州, stærsta eyjan), og Hokkaidō (北海道).

Nafnsifjar

Japan heitir á japönsku Nippon eða Nihon, bæði heitin eru skrifuð eins á japönsku ritmáli. Japanska nafnið Nippon er fyrir formlega notkun, s.s. á gjaldmiðli, frímerkjum og alþjóðlegum íþróttamótum. Nihon er hversdagslegt heiti Japans sem Japanar nota. Sem dæmi, Japanar kalla sig Nihonjin og tungumál sitt Nihongo: sem bókstaflega þýðir „japanskt fólk“ og „japönsk tunga“. Í Japan nú til dags, hefur nafnið Nippon meiri þjóðernissinnaða merkingu, notað meira af eldra fólki, meðan að Nihon er notað dagsdaglega af mestum hluta þjóðarinnar.

Heiti Japans á evrópskum tungumálum (þar með talið íslensku) barst með verslunarleiðum til vesturs. Nafn Japans kom fyrst fyrir í skjölum frá Marco Polo sem Cipangu úr mandarín. Hins vegar er Japan á kantónsku Jatbun, og þaðan er vestræna heitið líklegast komið. Á malajísku varð kantónska heitið Japang og hafa portúgalskir kaupmenn rekist á það í Malakka á 16. öld. Talið er að portúgalskir kaupmenn hafi borið nafnið til Evrópu. Það var fyrst skráð á ensku sem Giapan.

Nihonkoku (日本国), er formlegt heiti Japans og þýðir í raun „japanska ríkið“.

Saga Japans

Aðalgrein: Saga Japans

Fornleifarannsóknir benda til þess að búseta manna í Japan hafi hafist fyrir 500.000 árum, á fyrri hluta fornsteinaldar. Á ísöldum síðustu milljón ára hefur Japan tengst meginlandi Asíu (við Sakhalin í norðri og líklegast Kyūshū í suðri), sem hefur auðveldað búferlaflutninga manna, dýra og plantna til japanska eyjaklasans, frá því svæði sem er nú Kína og Tævan.

Við lok síðustu ísaldar og með heitara loftslagi tók Jomon-tímabilið (縄文時代) við u.þ.b. 14.500 f.Kr. Leirker frá Jomon tímabilinu í Japan eru meðal þeirra elstu í heiminum. Þegar tók að líða á Jamon tímabilið tóku að myndast smáþorp víða í Japan.

Samkvæmt klassískri goðafræði Japans var Japan sett á laggirnar á 7. öld fyrir Krist af Jimmu keisara, sem samkvæmt goðafræðinni á ættir sínar að rekja til guða.

Um 300 fyrir Krist tók við Yayoi-tímabilið (弥生時代) sem markaði endalok Jomon tímabilsins. Tímabilið einkenndist af áhrifum frá asíska meginlandinu, til dæmis barst til Japans þekking á hrísgrjónarækt og þekking á bronsgerð. Jafnframt voru miklir búferlaflutningar frá mörgum hlutum Asíu til Japans á því tímabili.

Almennt er samt talið víst að einhver tímann um 300 e.Kr. hafi Yamatoættin sameinað eyjarnar Honshū, Shikoku, Kyūshū og hugsanlega einhvern hluta Kóreuskaga og að það hafi verið upphafið að sameiningu Japans. Á 5. og 6. öld tóku Japanar upp kínverska ritkerfið og búddisma, fyrst gegnum Kóreuskaga en síðar beint frá Kína. Keisararnir voru aðeins að nafninu til stjórnendur, en gegndu í raun aðeins trúarlegu hlutverki. Raunverulegt vald var í höndum hirðar aðalsmanna sem höfðu arfgeng lénsréttindi.

Árið 794 tók við Fujiwara fjölskyldan og Kammu keisari, hann reisti nýja höfuðborg (áður var Nara höfuðborgin), Heian-kyo (heitir nú Kyoto). Fujiwara fjölskyldan efldi veldi sitt með einokun og gifti meðlimi ættarinnar inn í keisarafjöldskylduna til að halda áfram völdum. Það gerðist iðulega að keisarinn sagði af sér og útnefndi yngri mann, ættingja Fujiwara, keisara. Fyrrverandi keisari gekk svo í klaustur og stjórnaði á bakvið tjöldin.

Slíkur háttur var á lengi vel, en upp úr 900 fóru margir aðalsmenn, sem ekki höfðu mikil völd innan hirðarinnar, að hætta að sætta sig við hætti Fujiwara fjölskyldunar og settust að í héruðum þar sem þeir tóku sér völd og eignuðu sér landsvæði. Til að verja eigin landsvæði mynduðu þeir bændaheri, sem seinna kölluðust samúræjar. Þetta varð tilefni margra bardaga og hafði mikil áhrif á keisaraveldið. Loks árið 1185, sigruðu bræðurnir Yoshitsune og Yoritomo úr Minamoto fjölskylduni Taira fjölskylduna (sem þá var orðin voldugasta fjölskylda Japans) eftir langar erjur, og komu á sjogúnstjórn (herríkisstjórn, 幕府). Yoshitsune varð fyrsti einráði sjogúninn. Sjogúnstjórnin bar heitið Kamakura Sjogúnstjórnin (鎌倉幕府). Yoshitsune gerði ýmislegt til að bæta hag samúræja sinna og átti mikinn þátt í að skapa menninguna í kringum þá. Erfingjar Yoshitsune voru samt síðar meir aðeins einráðir opinberlega, en Hoju fjölskyldan stjórnaði í raun öllu á bakvið tjöldin.

Þetta stjórnskipulag hélst lengi vel eða allt til ársins 1854 þegar Bandaríkjamenn voru farnir að beita Japan þrýstingi til að opna hafnir sínar fyrir erlendum kaupmönnum en Japan hafði þá verið einangrað síðan snemma á 17. öld.

Á Meijitímabilinu (1868 til 1912) voru lénsréttindi afnumin og japanska ríkið tók á sig mynd kapítalískra ríkja í Evrópu.

Stjórnmál

Snið:Inniheldur japanska stafi Í Japan er stjórnarskrárbundin konungsstjórn með tveggja deilda þingi, sem kallast Kokkai (国会). Japan hefur konunglega fjölskyldu, þar sem keisarinn er hæst settur en samkvæmt núverandi stjórnarskrá hefur hann engin raunveruleg völd heldur þjónar hann eingöngu formlegu hlutverki þjóðhöfðingja. Framkvæmdavaldið, sem heyrir undir Kokkai, er í höndum ríkisstjórnar sem samanstendur af forsætisráðherra og öðrum ráðherrum, sem verða að vera almennir borgarar. Forsætisráðherrann er meðlimur í Kokkai. Forsætisráðherra hefur vald til að ráða og reka ráðherra, en ráðherrarnir þurfa flestir að vera meðlimir í Kokkai.

Héraðsskipan Japans

Aðalgrein: Héruð í Japan

Kort af Japan og nálægum hafsvæðum

Japan er skipt upp í 47 héruð sem hér er raðað frá norðri til suðurs (sama röð er notuð í ISO 3166-2):

Hokkaidō Aomori Iwate Miyagi Akita Yamagata Fukushima Ibaraki Tochigi Gunma Saitama Chiba Tókýó Kanagawa Niigata Toyama Ishikawa Fukui Yamanashi Nagano Gifu Shizuoka Aichi Mie

Shiga Kyoto Osaka Hyogo Nara Wakayama Tottori Shimane Okayama Hiroshima Yamaguchi Tokushima Kagawa Ehime Kochi Fukuoka Saga Nagasaki Kumamoto Oita Miyazaki Kagoshima Okinawa

Landafræði

Gervihnattamynd af Japan

Japan er stórt eyríki sem teygir sig eftir hluta af Kyrrahafsströnd Asíu. Stærstu eyjarnar heita Hokkaidō, Honshū (stærst og fjölmennust), Shikoku, og Kyūshū. Ryūkyū eyjaklasinn teygir sig yfir 1000 km til suðvesturs frá Kyūshū alla leið til Tævan. Að auki eru um 3000 smærri eyjar sem tilheyra Japan. 73% landsins telst sem fjalllendi, fjallgarðar liggja eftir eyjunum endilöngum, venjulega frá norðri til suðurs. Hæsta fjallið er Fuji fjall sem er 3776 metra hátt og er virkt eldfjall. Hið takmarkaða flatlendi er mjög þéttbýlt, Tókíó og nágrannaborgir mynda þannig langstærsta samfellda þéttbýlissvæði á jörðinni með yfir 33 milljónir íbúa.

Japan er staðsett á hinum svonefnda eldhring sem umlykur Kyrrahaf og er mjög virkt jarðskjálfta og eldfjalla svæði. Stórir jarðskjálftar geta riðið yfir hvar sem er í Japan og má reikna með nokkrum slíkum á hverri öld. Á 20. öldinni urðu verstu skjálftarnir annars vegar árið 1923 í nágrenni Tókíó sem kostaði 140.000 mannslíf og svo aftur 1995 við Kobe þar sem yfir 6000 manns létust. Jarðhiti er nokkur í Japan og víða má finna heitar uppsprettur og í kringum þær sumar hafa verið byggð böð og heilsuhæli, ekki ósvipað Bláa lóninu á Íslandi.

Tengt efni

• Japönsk menning
• Matarprjónar
• Hokusai

Tenglar

• Svörtu skipin; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1953

erlendir

• Japan-Guide.com Allt milli himins og jarðar um Japan
• CIA Factbook: Japan