Héraðsþing
Héraðsþing voru staðbundin dóms- og stjórnsýsluþing á Íslandi á þjóðveldisöld (930–1262). Þau voru haldin innan einstakra hreppa eða héraða og gegndu mikilvægu hlutverki í dómskerfi þjóðveldisins þar sem þau tóku fyrir minniháttar mál, afgreiddu ágreining og undirbjuggu mál fyrir fjórðungs- eða Alþingi.
Héraðsþing voru yfirleitt haldin tvisvar á ári, að vori og hausti. Þau voru undir stjórn goða, sem höfðu bæði veraldlegt og trúarlegt vald. Á þinginu komu bændur saman og ræddu mál samfélagsins, afgreiddu deilumál og hlýddu á úrskurði í dómsmálum. Héraðsþing gegndu einnig hlutverki í framkvæmd laga, t.d. með því að leggja sektir, ákveða mannhelgi og taka við eiðum og vitnisburðum.
Héraðsþing voru lægsta stig þingskapa og undirorpin fjórðungsþingum og alþingi. Ef ekki tókst að leysa mál á héraðsþingi, gátu þau verið flutt til æðra þings. Með því móti var bæði stigskipt og samræmt réttarfar tryggt í samfélaginu. Flestar heimildir um héraðsþing koma úr íslenskum fornbókmenntum og lagaritum, sérstaklega Grágás, sem geymir lög þjóðveldisins.
Þingstaðir og aðstæður koma einnig fram í Íslendingasögum og öðrum fornum heimildum. Eftir að Ísland komst undir vald Noregs árið 1262–1264 breyttist stjórnkerfið. Með Járnsíðu og síðar Jónsbók tók konunglegt vald yfir hlutverk goðanna og breytti skipan dómstóla. Héraðsþing héldust þó áfram í einni eða annarri mynd, nú sem hluti af konungsvaldinu og síðar danskri stjórn.
Heimildir
[breyta | breyta frumkóða]- Grágás. Lög þjóðveldisaldar. Gefin út af Hið íslenzka fornritafélag, ýmsar útgáfur.
- Jón Viðar Sigurðsson. Chieftains and Power in the Icelandic Commonwealth. Odense University Press, 1999.
- Gunnar Karlsson. Goðamenning: Staða og áhrif goðorðsmanna í þjóðveldi Íslendinga. Háskólaútgáfan, 2004.
- Þorkell Jóhannesson. „Þróun stjórnskipunar á þjóðveldisöld.“ Í Saga, tímarit Sögufélags, 1963.
- Þorgeir Guðmundsson (ritstj.). Lögbók eldri: íslensk lög frá þjóðveldisöld. Hið íslenska bókmenntafélag, 1853.