Fara í innihald

Abdullah Öcalan

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Abdullah Öcalan
Öcalan árið 1997.
Fæddur4. apríl 1948 (1948-04-04) (76 ára) eða 4. apríl 1949 (1949-04-04) (75 ára)
Ömerli, Tyrklandi
ÞjóðerniKúrdneskur
RíkisfangTyrkland
MenntunHáskólinn í Ankara
StörfStjórnmálamaður, rithöfundur
FlokkurVerkalýðsflokkur Kúrda (PKK)
MakiKesire Yıldırım (g. 24. maí 1978)

Abdullah Öcalan (f. 4. apríl 1948[1][2] eða 1949[3]) er kúrdneskur aðgerðasinni, stjórnmálamaður og stjórnspekingur frá Tyrklandi. Hann er einn helsti leiðtogi kúrdneskra aðskilnaðarsinna í Tyrklandi. Hann stofnaði og stýrði Verkalýðsflokki Kúrda (PKK), vopnaðri hreyfingu kúrdneskra þjóðernissinna, þar til hann var handtekinn árið 1999. Öcalan hefur dvalið í fangelsi í Tyrklandi síðan þá en hann er enn talinn æðsti leiðtogi PKK og tengdra samtaka í Tyrklandi, Sýrlandi og Írak.

Stuðningsmenn Öcalans kalla hann gjarnan „Apo“, sem er stytting á Abdullah á tyrknesku en þýðir líka frændi á kúrdísku.[4][5]

Samkvæmt umfjöllun Die Zeit stýrði Öcalan PKK með harðri hendi og andstæðingar hans áttu á hættu að vera drepnir.[6]

Uppvöxtur og bakgrunnur

[breyta | breyta frumkóða]

Öcalan ólst upp hjá fátækri bóndafjölskyldu í Riha (Urfa) í Tyrklandi. Samkvæmt Al Jazeera var móðir hans tyrknesk.[7] Hann mótaði stjórnmálaskoðanir sínar á áttunda áratugnum þegar hann nam stjórnmálafræði við Háskólann í Ankara.

Að sögn Öcalans var faðir hans Kúrdi en móðir hans Túrkmeni.

Starfsferill

[breyta | breyta frumkóða]

Öcalan stofnaði Verkalýðsflokk Kúrda (PKK) árið 1978.[6] Hann skilgreindi PKK sem marx-lenínísk samtök en gagnrýndi um leið stjórn Sovétríkjanna.[8] Eftir valdarán hersins í Tyrklandi árið 1980 var lýst yfir neyðarástandi á kúrdneskum svæðum og Öcalan neyddist til að yfirgefa landið.[4] Öcalan bjó í Sýrlandi í 15 ár og vann meðal annars að því að stofna tengslanet vopnaðra stuðningshópa um alla Evrópu. Hann fór frá Sýrlandi árið 1998 þegar Tyrkland hóf, ásamt Bandaríkjunum, að beita Sýrland pólitískum og hernaðarlegum þrýstingi.[9]

Ágreiningurinn milli Tyrklands og Sýrlands vegna Öcalans olli ótta um vopnuð átök milli ríkjanna. Sýrland hafði stutt PKK til þess að setja þrýsting á Tyrki, sér í lagi í tengslu við Efrat-stífluna. Fjandsamleg stefna stjórnvalda gegn Kúrdum naut víðtæks stuðnings almennings í Tyrklandi. Árið 1998 viðurkenndi Öcalan að stríðið gegn tyrkneskri stjórn væri tapað. Hann fór í útlegð til Rómar og ætlaði að stýra starfsemi PKK á pólitískum vettvangi. Á tíunda áratugnum talaði Öcalan fyrir því að Tyrkir og Kúrdar byggju saman í sambandsríki að svissneskri fyrirmynd.[6]

PKK er skilgreint sem hryðjuverkasamtök, meðal annars af Bandaríkjunum og Evrópusambandinu.[10][11]

Handtaka

[breyta | breyta frumkóða]

Eftir að Öcalan var vísað frá Sýrlandi neituðu mörg ríki, meðal annars Rússland, Þýskaland, Holland og Grikkland, að veita honum hæli. Hann ferðaðist frá Rússlandi til Ítalíu en var handtekinn þar þann 12. nóvember 1998 á flugvellinum í Róm með falsað vegabréf.[12] Ítölsk yfirvöld héldu honum í gæsluvarðhaldi á meðan framsalsbeiðni frá Þýskalandi var tekin til umfjöllunar. Þjóðverjar vildu fá Öcalan framseldan vegna morðsins á Zülfü Gök í Rüsselsheim árið 1984.[6] Gök var fyrrum samstarfsmaður Öcalans í PKK og var talinn hafa verið drepinn að skipan Öcalans. Þjóðverjar drógu framsalsbeiðnina að lokum til baka, líklega af ótta við viðbrögð um 50.000 stuðningsmanna PKK í Þýskalandi. Yfirvöld í Þýskalandi óttuðust að átökin í Tyrklandi myndu breiðast út til Þýskalands, þar sem um tvær milljónir tyrkneskra ríkisborgara voru búsettar, þar á meðal margir af kúrdísku þjóðerni. Ítölsk stjórnvöld handtóku hann á grunvelli átta ára gamallar handtökuskipunar en Þjóðverjar höfðu samið við Öcalan og veitt PKK nokkuð athafnafrelsi í skiptum fyrir að ofbeldisaðgerðum væri ekki beitt.[12] Ítalir vildu ekki framselja Tyrkjum Öcalan þar sem hann átti von á dauðarefsingu þar í landi.[9]

Öcalan var leyft að fara frá Ítalíu þegar vera hans í landinu olli kreppu í sambandi ríkisins við Tyrkland. Deilurnar um framsal Öcalans leiddu til uppþota í tyrkneskum borgum og hópslagsmála milli Kúrda og Tyrkja.[6] Öcalan leitaði loks í febrúar 1999 til sendiráðs Grikkja í Naíróbí í Keníu. Eftir nokkrar vikur í sendiráðinu var hann talinn á að ferðast til Hollands. Á leið til flugvallarins var hann hins vegar framseldur tyrkneskum hermönnum með samþykki kenískra stjórnvalda og fluttur til Tyrklands.[9] Líklega fengu Tyrkir stuðning Bandaríkjanna við að finna hann og taka hann til fanga. Á þessum tíma voru 100 bandarískir leyniþjónustumenn og lögreglumenn í Naíróbí vegna rannsóknarinnar á spengjuárásanna á bandarísku sendiráðin í Keníu og Tansaníu í ágúst 1998. Mossad hafði eftirlit með Öcalan en óljóst er hvort Mossad aðstoðaði Tyrki.[9][12]

Dómur og fangelsisvist

[breyta | breyta frumkóða]

Öcalan var þann 29. júní 1999 dæmdur til dauða fyrir landráð, aðskilnaðarstefnu og morð. Tyrkland afnam hins vegar dauðarefsingar á friðartíma vegna þrýstings frá Evrópusambandinu árið 2002 og því var dómnum breytt í lífstíðarfangelsi. Upp frá því hefur Öcalan verið fangi á fangaeyjunni İmralı í Marmarahafi nálægt Istanbúl. Hann var lengi eini fanginn á eyjunni.[13] Hans er gætt af 1.000 hermönnum.

Samskipti Öcalans við umheiminn eru af skornum skammti og allir sem vilja heimsækja hann verða að fá sérstakt leyfi. Honum er aðeins leyft að horfa á tilteknar sjónvarpsstöðvar og hlusta á tilteknar útvarpsstöðvar. Hann má þó lesa hvaða bækur sem hann vill. Hann hefur stundum verið settur í einangrun ef hann gerir ekki það sem fangaverðir vilja. Samkvæmt lögfræðingum Öcalans hefur hann stundum verið sviptur rétti til fjölskylduheimsókna, bóka og útvarps í tuttugu daga í senn. Árið 2009 bundu tyrknesk stjórnvöld enda á einangrun Öcalans með því að flytja fleiri fanga til İmralı.[14] Nýtt fangelsi var byggt eftir að Nefnd Evrópuráðsins um varnir gegn pyndingum heimsótti eyjuna og mótmælti meðferðinni á Öcalan.[15][16]

Stuðningsmenn Öcalans mótmæla í London í apríl 2003.

Friðarviðræður

[breyta | breyta frumkóða]

Þann 21. mars 2013 gaf Öcalan út yfirlýsingu þar sem hann hvatti hermenn PKK til að lýsa yfir vopnahléi og yfirgefa stöðvar sínar í Írak.[17] Yfirlýsingunni var fagnað af hundruðum þúsunda mótmælenda í Amed (Diyarbakir) og af Kúrdum almennt. Yfirlýsingin var gefin út eftir hálf-óformlegar viðræður milli Öcalans og fulltrúa tyrkneskra yfirvalda. Tyrkneski forsætisráðherrann Recep Tayyip Erdoğan sagði yfirlýsinguna skref í rétta átt en þó ylti mikið á framhaldinu.[18] Friðarviðræður PKK við tyrkneska ríkið fóru út um þúfur árið 2015 eftir að Tyrkir gerðu loftárásir á bækistöðvar PKK í norðurhluta Írak.[19]

Þann 27. febrúar 2025 gaf Abdullah Öcalan út yfirlýsingu þar sem hann hvatti til þess að liðsmenn PKK legðu niður vopn og að samtökin yrðu leyst upp.[20]

Tilvísanir

[breyta | breyta frumkóða]
  1. ↑ „Abdullah Ocalan | Biography & Facts“. Encyclopedia Britannica (enska). Sótt 6 október 2020.
  2. ↑ „CNN.com - Who is Abdullah Ocalan? - May 12, 2005“. edition.cnn.com. Afrit af upprunalegu geymt þann 22 maí 2020. Sótt 6 október 2020. „A number of biographical dates and developments have been reported repeatedly by Turkish, Kurdish and international media. Ocalan was born in 1948 in the village of Omerli in southeastern Turkey, close to the Syrian border.“
  3. ↑ Kaveh, Chalak (26 febrúar 2020). „Abdullah Öcalan“. Store norske leksikon (norskt bókmál). Sótt 6 október 2020.
  4. ↑ 4,0 4,1 Izady, Mehrdad (1993). The Kurds: A Concise History and Fact Book. Taylor & Francis.
  5. ↑ „Free Kurdistan's Mandela, Abdullah Ocalan“. Toronto Sun. 13. september 2016. Sótt 27 apríl 2017.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Lüders, Michael (26 nóvember 1998). „Angst vor Öcalan“. Die Zeit. ISSN 0044-2070. Sótt 22 apríl 2017.
  7. ↑ „Profile: Abdullah Ocalan“. Al Jazeera. 23. mars 2013. Sótt 22 apríl 2017.
  8. ↑ „Der letzte Kampf der Kurden“. Die Zeit. 22 febrúar 1991. ISSN 0044-2070. Sótt 23 apríl 2017.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Weiner, Tim (20 febrúar 1999). „U.S. Helped Turkey Find and Capture Kurd Rebel“. The New York Times. ISSN 0362-4331. Sótt 22 apríl 2017.
  10. ↑ Chulov, Martin (16. mars 2018). „Turkey claims to have encircled Afrin, besieging up to 200,000“. the Guardian (enska). Sótt 16 júlí 2018.
  11. ↑ „Iraqi Forces Begin Assault Near Kurdish-Held City of Kirkuk“. New York Times (enska). 15 október 2017. Sótt 16 júlí 2018.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 „Wohin mit Öcalan? - DER SPIEGEL 48/1998“. Spiegel (þýska). 23 nóvember 1998. Sótt 23 apríl 2017.
  13. ↑ „Turkey: The prisoner on Imrali“. Financial Times (bresk enska). 27 febrúar 2013. Sótt 22 apríl 2017.
  14. ↑ „PKK leader Ocalan gets company in prison“. United Press International (enska). Sótt 10. mars 2020.
  15. ↑ Villelabeitia, Ibon (18 nóvember 2009). „Company at last for Kurdish inmate alone for ten years“. The Scotsman. Afrit af upprunalegu geymt þann 13 ágúst 2011. Sótt 27 nóvember 2009.
  16. ↑ Erduran, Esra (10 nóvember 2009). „Turkey building new prison for PKK members“. Southeast European Times. Afrit af uppruna á 19 nóvember 2009. Sótt 27 nóvember 2009.
  17. ↑ Constanze Letsch (21 apríl 2013). „Kurdish ceasefire boosts peace process in Turkey“ (bresk enska). The Guardian. Afrit af uppruna á 18. september 2019. Sótt 21 október 2020.
  18. ↑ Emre Solak (21. mars 2013). „Erdogan:Ocalan's call is a positive development“ (enska). Afrit af uppruna á 29 apríl 2020. Sótt 21 október 2020.
  19. ↑ „Forsendur vopnahlésins brostnar“. mbl.is. 25. júlí 2015. Sótt 27. febrúar 2025.
  20. ↑ Atli Ísleifsson (27. febrúar 2025). „Öcalan vill leysa upp PKK“. Vísir. Sótt 27. febrúar 2025.
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/w/index.php?title=Abdullah_Öcalan&oldid=1903453“