Málvísindi
Málvísindi er sú grein vísinda sem fæst við rannsóknir á tungumálum. Erfitt er að henda á því reiður hvert er nákvæmt viðfangsefni málvísinda því þau tengjast nánast öllum fræðum um manninn að einhverju leyti.
Tvískiptingar og tungumál[breyta | breyta frumkóða]
Það má hugsa sér málvísindarannsóknir eftir eftirfarandi þremur tvískiptingum:
Söguleg og samtímaleg málvísindi Söguleg málvísindi fást við sögu ákveðins tungumáls eða tungumálafjölskyldu á einhverju tímabili, breytingar á einstökum þáttum þeirra eða formgerðum. Samtímaleg málvísindi fást aftur á móti við rannsóknir á tungumáli á ákveðnu stigi í tíma.
Kennileg og hagnýtt málvísindi Kennileg málvísindi eru líka kölluð almenn málvísindi og fást við að setja fram kenningar til að lýsa tungumálum almennt eða einstökum tungumálum. Í hagnýttum málvísindum er þessum kenningum svo beitt á öðrum sviðum, t.d. við tungumálakennslu.
Málvísindi í samhengi við aðra hluti og sérstæð málvísindi Einnig eru til undirgreinar málvísinda sem fást við tungumálið í ýmsu samhengi, t.d. félagslegu; félagsmálvísindi, málnotkunarfræði og rannsóknir á máltöku falla undir þennan hluta. Sérstæð málvísindi eru hins vegar rannsóknir á tungumálum sem taka ekki tillit til neinna utanaðkomandi þátta.
Erfitt er að gefa málvísindum ákveðinn stað innan til dæmis sviða á borð við hugvísindi, raunvísindi eða félagsvísindi. Það er bæði vegna þess að menn eru ekki á eitt sáttir um hvar þau eiga heima en einnig er augljóst að erfitt er að færa fræðigrein sem fæst við allt frá eðlisfræðilegum eigindum málhljóða til félagslegra áhrifa í málnotkun í einhvern ákveðinn bás.
Rannsóknarsvið kennilegra málvísinda[breyta | breyta frumkóða]
Undir kennileg málvísindi heyra mörg svið sem eru að nokkru leyti rannsökuð sjálfstætt:
- Hljóðfræði fjallar um málhljóð tungumála
- Hljóðkerfisfræði fjallar um hegðun málhljóðanna innan hljóðkerfa tungumála
- Málgerðafræði (týpología) fjallar um málfræðilegar eigindir sem fyrirfinnast í öllum málum heims
- Málnotkunarfræði fjallar um það hvernig talið er notað (bókstaflega, í yfirfærðri merkingu o.s.frv.) í samskiptum
- Merkingarfræði fjallar um merkingu orða og hvernig þau mynda saman merkingu setninga
- Orðhlutafræði fjallar um innri byggingu orða, um beygingu og orðmyndun
- Orðræðugreining fjallar um setningar sem mynda texta
- Setningafræði fjallar um það hvernig orð raðast saman til að mynda málfræðilega tækar setningar
- Söguleg málfræði fjallar um tengsl milli skyldra mála
- Stílfræði fjallar um stíl í hinum ýmsu tungumálum
Umfjöllunarefni þessara sviða skarast töluvert og sum eru umdeild. Engu að síður hefur hvert svið sín eigin hugtök sem hafa mikla þýðingu í rannsóknum.
Tengt efni[breyta | breyta frumkóða]
Tenglar[breyta | breyta frumkóða]
- Ghil'ad Zuckermann (2003), Israelit Safa Yafa (Israeli – A Beautiful Language, Tel Aviv: Am Oved. ISBN 978-965-13-1963-1