Þunglyndislyf
Þunglyndislyf (eða í víðara samhengi geðdeyfðarlyf) eru lyf sem notuð eru við þunglyndi. Þau eru einnig notuð gegn kvíða, áráttu-þráhyggjuröskun, átröskun, krónískum verkjum, athyglisbresti, svefnröskun og vímuefnavanda.
Tilgangur þunglyndislyfja er að draga úr einkennum ofangreindra sjúkdóma til þess og auðvelda sjúklingum að eiga í samskiptum við aðra. Þunglyndislyf geta valdið ýmsum aukaverkunum svo sem mildum óþægindum, minnkaðri kynhvöt, stinningarvandamálum hjá körlum og leggangaþurrki hjá konum. Í alvarlegum tilvikum þarf að hætta notkun þunglyndislyfja.[1]
Notkun þunglyndislyfja er mismikil eftir löndum. Íslendingar nota mest allra OECD-þjóða af þunglyndislyfjum og er notkun þeirra tvisvar til þrisvar sinnum meiri en á hinum Norðurlöndunum. Notkunin hefur aukist um 40% síðastliðin tíu ár og hafa 3% unglinga undir 15 ára aldri fengið þunglyndislyf. Ekkert bendir þó til þess að tíðni þunglyndissjúkdóma sé meiri á Íslandi en í öðrum OECD-löndum.[2]
Lyfjafræðileg flokkun[breyta | breyta frumkóða]
Ekki er vitað með fullri vissu hvernig þunglyndislyf virka, en viðurkenndasta skýringin er sú að þau virki með því að hafa áhrif á styrk mónóamín-taugaboðefna (serótóníns, noradrenalíns og dópamíns) í heilanum.[3]
Helstu flokkar þunglyndislyfja eru:[4]
Lyf sem hemja upptöku amína[breyta | breyta frumkóða]
(Taugaboðefni líkamans eru mörg hver amín, svo sem adrenalín, dópamín, noradrenalín, serótónín og histamín.)
- Lyf sem hemja upptöku serótóníns úr taugafrumubili (SSRI lyf)
- Dæmi eru flúoxetín, sertralín og paroxetín.
- Lyf sem hemja bæði upptöku serótóníns og noradrenalíns úr taugafrumubili (SNRI lyf)
- Dæmi er venlafaxín.
- Lyf sem hemja upptöku noradrenalíns úr taugafrumubili (NRI eða NERI lyf)
- Dæmi eru búprópíón og reboxetine.
Lyf sem hemja amín-viðtakann svo amínið (taugaboðefnið) binst ekki viðtakanum[breyta | breyta frumkóða]
- Dæmi er mirtazapine sem binst við α2-noradrenalín viðtakann. Það leiðir af sér aukna virkni serótóníns í vissum hlutum heilans.
Lyf sem hemja niðurbrot amína[breyta | breyta frumkóða]
- Lyfin eru hemlar á ensímin sem brjóta niður amín (e. mónóamín oxídasa-hemlar, MAOI). Ýmist eru lyfin:
- ósértækir mónóamín-endurupptökuhemlar t.d. phenelzine og tranylcypromine.
- sértækir mónóamín-endurupptökuhemlar á ensímið, t.d. moclobemíð.
Ýmis þunglyndislyf[breyta | breyta frumkóða]
(sérheitið er með stórum staf og virka efnið með litlum)
SSRI lyf[breyta | breyta frumkóða]
- Prozac (fluoxetín)
- fluvoxamine
- Seroxat og Paroxat (paroxetín)
- Cipramil og Oropram (citalopram)
- Cipralex (escitalopram)
- vilazodone
- Zoloft (sertraline)
TCA lyf[breyta | breyta frumkóða]
- amitriptyline
- desipramine
- imipramine
- nortriptyline
SNRI lyf[breyta | breyta frumkóða]
- venlafaxine
- duloxetine
NRI lyf[breyta | breyta frumkóða]
- Wellbutrin og Zyban (búprópíón)
- maprotiline
- reboxetine
Antagonistar fyrir mónóamín viðtaka[breyta | breyta frumkóða]
- mirtazapine
- trazodone
- mianserin
MAOI lyf[breyta | breyta frumkóða]
- phenelzine
- tranylcypromine
- isocarboxazid
- moclobemide
Heimildir[breyta | breyta frumkóða]
- ↑ Svar við „Hvaða áhrif geta þunglyndislyf haft á kynlíf?“ á Vísindavefnum. Sótt 26. janúar 2018.
- ↑ „Notkun þunglyndislyfja á Íslandi“. Sótt 26. janúar 2018.
- ↑ Brunton LL, Chabner B, Knollmann BC, ritstjórar (2011). Goodman and Gilman's The Pharmacological Basis of Therapeutics (12th. útgáfa). New York: McGraw-Hill Professional. ISBN 978-0-07-162442-8.[þarfnast uppfærslu]
- ↑ Ritter, J.M.; Flower, R.J.; Henderson, G (2016). Rang&Dale's Pharmacology. Elsevier. ISBN 978-0-7020-5363-4.
