Íslensk stjórnmál

Íslensk stjórnmál lúta að almennri opinberri stjórnun Lýðveldisins Íslands, í heild sinni eða í einstökum sveitarfélögum. Á Íslandi ríkir fulltrúalýðræði þar sem ríkisstjórnin lýtur forstöðu forsætisráðherra sem yfirleitt er leiðtogi eins þeirra stjórnmálaflokka sem tekst að mynda meirihluta á Alþingi, sem er löggjafarsamkunda Íslands. Á Íslandi sitja ráðherrar yfirleitt jafnframt á Alþingi.

Íslensk stjórnsýsla er rekin á tveimur stigum, ríkisvalds og sveitarstjórna og er kosið til beggja á minnst fjögurra ára fresti. Allir einstaklingar sem náð hafa átján ára aldri hafa kosningarétt. Hefð er fyrir listakosningu bæði til sveitarstjórna og í þingkosningum og um áratuga skeið hafa fjórir til sex stjórnmálaflokkar boðið fram lista til Alþingis og í mörgum stærstu sveitarfélögunum. Hins vegar hafa fjórir flokkar iðulega náð á bilinu 90-100% atkvæða (með einstökum undantekningum) og hefur því íslenskt flokkakerfi verið nefnt fjórflokkakerfið.

Forsetinn[breyta | breyta frumkóða]

Forseti Íslands er þjóðhöfðingi landsins og staðfestir lög með undirskrift sinni. Hann er kjörinn í þjóðaratkvæðagreiðslu en hefur þó ekki bein völd líkt og á mörgum stöðum þar sem er forsetaræði. Samkvæmt stjórnarskránni hefur forsetinn talsverð völd, til þess að rjúfa þing og fleira en í stjórnarskránni kemur einnig fram að ráðherra framkvæmir vald forsetans og því er sagt að völd forsetans séu að mestu formleg.^[1] Vald forsetans felst hins vegar í því að staðfesti hann ekki lög frá Alþingi með undirskrift sinni þá fer fram þjóðaratkvæðagreiðsla um lögin sem staðfesta eða fella þau.

Þrískipt ríkisvald[breyta | breyta frumkóða]

Samkvæmt vestrænni hefð sem á rætur sínar að rekja til frönsku byltingarinnar er ríkisvaldinu skipt í þrennt. Þetta er gert til þess að tryggja það að enginn einn aðili fari með of mikil völd.

Löggjafarvaldið[breyta | breyta frumkóða]

Alþingi er löggjafarsamkunda Íslands og þar sitja nú 63 þingmenn í einni deild undir forsæti þingforseta. Kosið er til Alþingis á fjögurra ára fresti, ef ekki kemur til þingrofs áður en fjögurra ára kjörtímabilinu lýkur. Kosið er samkvæmt hlutfallskosningu í sex kjördæmum en notaðir eru uppbótarþingmenn til þess að jafna út mun á atkvæðavægi eftir búsetu.

Framkvæmdavaldið[breyta | breyta frumkóða]

Þar sem það gerist svo til aldrei að einn flokkur nái meirihluta í Alþingiskosningum er löng hefð fyrir myndum samsteypustjórna á Íslandi. Yfirleitt fer það þannig fram að sá stjórnmálaflokkur sem telst sigurvegari kosninganna tekur við stjórnarmyndunarumboði úr hendi forseta lýðveldisins eftir að sá hefur ráðfært sig við leiðtoga allra flokka. Síðan hefjast stjórnarmyndunarviðræður milli flokkanna þar sem samið er um sameiginlega málefnaskrá. Þetta er ólíkt því sem gerist í ýmsum öðrum löndum þar sem slíkar viðræður fara fram fyrir kosningar og kjósendur velja á milli kosningabandalaga fremur en einstakra flokka.

Líkt og segir í stjórnarskrá Íslands framkvæma ráðherrar vald forsetans. Þeir skipa sér í ráðuneyti eftir þeirri verkskiptingu sem þykir henta hverju sinni. Breytingar á ráðuneytum eru sjaldan miklar milli kjörtímabila en koma gjarnan á umbrotatímum eins og eftir bankahrunið á Íslandi.

Dómsvaldið[breyta | breyta frumkóða]

Á Íslandi eru tvö dómstig héraðsdómur og hæstiréttur. Hæstaréttardómarar eru skipaðir til lífstíðar af forseta Íslands eftir tillögu dómsmálaráðherra sem áður hefur farið yfir hæfnismat hæstaréttar sjálfs um umsækjendur. Framkvæmdavald eða löggjafarvald mega engin afskipti hafa af störfum dómsvaldsins, en oft hafa risið deilur einmitt út af þeim hætti sem hafður er við skipun hæstaréttardómara.